DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Artykuły
DOI article:Banacka, Marianna: Andrzej Stanisław Kostka Załuski: inicjator i promotor Budowy nagrobków królewskich
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48739#0170
MARIANNA BANACKA
krację opata benedyktynów konwentu sieciechowskie-
go - Wawrzyńca Bułcharewicza42. Dlaczego wybrał
właśnie ten kościół? Być może uroczystość połączył z
poświęceniem nagrobka, tylko kroniki nie przekazały
nam tego?
Pomnik jest jednym z ostatnich dzieł Lorenza Mat-
tiellego. Rzeźbiarz ten pochodził z Vicenzy, gdzie uro-
dził się ok. 1688 r. Początkowo działał w Wiedniu jako
rzeźbiarz nadworny ks. Schwarzenberga. Już w 1716 r.
znany był jako wykonawca wielu posągów all'antica do
ogrodu swego protektora (il. 3). W stolicy cesarstwa
realizował też zamówienia kręgów kościelnych, mi.in.
dla kościoła św. Karola Boromeusza wykonał potężne
figury świętych zdobiące portyk (1725); dla kościoła św.
Piotra - posąg patrona (1730) . Za najwspanialsze
dzieło Lorenza z okresu wiedeńskiego uchodziła grupa
tronująca Madonny ze św. Anną i św. Józefem z klaszto-
ru Kapucynów44.
Dnia 1 X 1738 r. wstąpił Mattielli na służbę do
Augusta III. Zaangażowany został na polecenie Gaeta-
no Chiaverego. W Dreźnie też artysta rozwinął swoją
działalność. Początkowo wykonywał prace dla króle-
wskiego pałacu w Hubertusburgu. Dopiero w 1740 r.
otrzymał oficjalne potwierdzenie swojej pracy przy bu-
dowie dworskiego kościoła drezdeńskiego. Wyrzeźbił
do niego 78 kolosalnych figur świętych. Jednocześnie
zatrudniany był przez dostojników państwowych i moż-
nych. Do pałacu m.in. Henryka Bruhla wykonał posągi:
Ateny, Wenus, Flory (il. 4); do ogrodu zaś Marsa i
Jupitera; dla hrabiny Moszyńskiej - Apolla i Dianę. To
tylko niektóre przykłady z bogatego dorobku drezdeń-
skiego artysty.
Pracował do końca swych dni: als ihm der Tod am
28. April 1 748 den Meissel aus der Hand nahm45.
Twórczość Lorenzo Mattiellego uzyskała wysoką
ocenę niemieckich historyków sztuki. Uważają oni, że
prace artysty noszą cechy rokoka. Podziwiają jego
wspaniałą umiejętność przedstawiania gracji ruchu i
delikatność poszczególnych partii potężnych zwykle
rzeźb46
Warszawski pomnik wzbogaca dorobek artystycz-
ny tego rzeźbiarza o dzieło wybitne. Nagrobek ustawio-
ny jest w południowej kaplicy kościoła, na jej ścianie
wschodniej - doskonale widoczny dla wchodzącego
głównym wejściem. Prawdopodobnie takie było założe-
nie fundatorów pomnika.
Kompozycja nagrobka składa się z części archi-
tektonicznej (arkada) i części rzeźbiarskiej (biały me-
dalion okolony girlandą czarnego listowia, sarkofag
oraz piedestał z tablicą). Na bocznych podporach arka-
dy, w miejscu początku luku archiwolty, umieszczono
urny, z których wydobywają się płomienie. Pod urnami
znajdują się symbole śmierci - trupie czaszki ze skrzy-
żowanymi piszczelami.
Medalion wypełniający środkowe pole arkady
przedstawia profil popiersia eleganckiej kobiety o
rzymskich rysach i dumnym wejrzeniu. Wizerunek wy-
konany jest po mistrzowsku. Artysta przedstawił twarz
Karoliny z ostro zakończonym nosem i zaznaczonym
podbródkiem. Fryzura modelowana jest podobnie do
fryzur, którymi Lorenzo ozdabiał antyczne kobiece
postacie, np. w potężnej grupie studni Neptuna, Florę
czy Prozerpinę. Maria Karolina ma na sobie suknię
z głęboko wyciętym dekoltem. Ramiona jej osłania
płaszcz - symbol godności lub pozycji47, spięty ozdob-
nym paskiem.
Płaskorzeźba jest niewątpliwie antykizująca. Nawet
ów pasek sprawia wrażenie paska podtrzymującego
kołczan czy łuk Diany. I. M. Walicka sugeruje, że podo-
bizna Karoliny de Bouillon powstała na podstawie po-
rtretu znajdującego się przed wojną u Sakramentek48
Jest to mało prawdopodobne, ponieważ portret ma
zupełnie inny charakter niż wizerunek na medalionie.
Innej podobizny księżnej jednak nie znaleziono49. Gdy-
by rzeczywiście medalion powstał na podstawie por-
tretu od Sakramentek, byłby to jeszcze jeden dowód
wspaniałego kunsztu L. Mattiellego - mdłemu i bez
wyrazu wizerunkowi, który otrzymał, nadał cechy chara-
kteryzujące członkinię rodu królewskiego: dumę, sta-
nowczość, przedsiębiorczość (il. 5).
Medalion spoczywa na głowach kozłów, które są
zakończeniem sarkofagu. Na przedniej ścianie sarkofa-
gu umieszczono pękniętą tarczę herbową Sobieskich, z
elementem, który w dotychczasowej literaturze o po-
mniku był pomijany. Zdecydowano się go nazwać klam-
rą. Obok tarczy znajduje się korona królewska.
Na tablicy piedestału wykuty jest napis: D:O:M /ET
AETERNAE MEMORIAE MARIAE CAROLINAE
/ QUAE IOANNE III REGE POLONIARUM ET
MARIA CASIMIRA AVIS / IACOBO SOBIESKI ET
HEDVIG: ELISABETH: AMALIA PRINCIPE NEO-
BURG: PARENTIBUS NATA / CAROLO GO-
DOFR: BULLIONEO PRINCIPI SEDANENSI IN
GALLUS NUPTA / DUORUMQUE LIBERORUM
MATER / CUM REDIISSET IN PATRIAM AFFILC-
TO ANNIS PARENTI FUTRA SOLAMEN / AMIS-
SA DEMUM CUM IPSO MELIORE SUI PARTE
ALTERA NON DIU MORATA / PIE OBIIT
ŻÓŁKIEVIAE ANNO MDCCXXXIX AETATIS AO
XLII / HUIC ULTIMAE REGIA DE STIRPE QUAE
TOT IN SCEPTRA PULLULAVIT PROPAGINI /
TESTAMENT! EXECUTORES ANDREAS STANI:
36
krację opata benedyktynów konwentu sieciechowskie-
go - Wawrzyńca Bułcharewicza42. Dlaczego wybrał
właśnie ten kościół? Być może uroczystość połączył z
poświęceniem nagrobka, tylko kroniki nie przekazały
nam tego?
Pomnik jest jednym z ostatnich dzieł Lorenza Mat-
tiellego. Rzeźbiarz ten pochodził z Vicenzy, gdzie uro-
dził się ok. 1688 r. Początkowo działał w Wiedniu jako
rzeźbiarz nadworny ks. Schwarzenberga. Już w 1716 r.
znany był jako wykonawca wielu posągów all'antica do
ogrodu swego protektora (il. 3). W stolicy cesarstwa
realizował też zamówienia kręgów kościelnych, mi.in.
dla kościoła św. Karola Boromeusza wykonał potężne
figury świętych zdobiące portyk (1725); dla kościoła św.
Piotra - posąg patrona (1730) . Za najwspanialsze
dzieło Lorenza z okresu wiedeńskiego uchodziła grupa
tronująca Madonny ze św. Anną i św. Józefem z klaszto-
ru Kapucynów44.
Dnia 1 X 1738 r. wstąpił Mattielli na służbę do
Augusta III. Zaangażowany został na polecenie Gaeta-
no Chiaverego. W Dreźnie też artysta rozwinął swoją
działalność. Początkowo wykonywał prace dla króle-
wskiego pałacu w Hubertusburgu. Dopiero w 1740 r.
otrzymał oficjalne potwierdzenie swojej pracy przy bu-
dowie dworskiego kościoła drezdeńskiego. Wyrzeźbił
do niego 78 kolosalnych figur świętych. Jednocześnie
zatrudniany był przez dostojników państwowych i moż-
nych. Do pałacu m.in. Henryka Bruhla wykonał posągi:
Ateny, Wenus, Flory (il. 4); do ogrodu zaś Marsa i
Jupitera; dla hrabiny Moszyńskiej - Apolla i Dianę. To
tylko niektóre przykłady z bogatego dorobku drezdeń-
skiego artysty.
Pracował do końca swych dni: als ihm der Tod am
28. April 1 748 den Meissel aus der Hand nahm45.
Twórczość Lorenzo Mattiellego uzyskała wysoką
ocenę niemieckich historyków sztuki. Uważają oni, że
prace artysty noszą cechy rokoka. Podziwiają jego
wspaniałą umiejętność przedstawiania gracji ruchu i
delikatność poszczególnych partii potężnych zwykle
rzeźb46
Warszawski pomnik wzbogaca dorobek artystycz-
ny tego rzeźbiarza o dzieło wybitne. Nagrobek ustawio-
ny jest w południowej kaplicy kościoła, na jej ścianie
wschodniej - doskonale widoczny dla wchodzącego
głównym wejściem. Prawdopodobnie takie było założe-
nie fundatorów pomnika.
Kompozycja nagrobka składa się z części archi-
tektonicznej (arkada) i części rzeźbiarskiej (biały me-
dalion okolony girlandą czarnego listowia, sarkofag
oraz piedestał z tablicą). Na bocznych podporach arka-
dy, w miejscu początku luku archiwolty, umieszczono
urny, z których wydobywają się płomienie. Pod urnami
znajdują się symbole śmierci - trupie czaszki ze skrzy-
żowanymi piszczelami.
Medalion wypełniający środkowe pole arkady
przedstawia profil popiersia eleganckiej kobiety o
rzymskich rysach i dumnym wejrzeniu. Wizerunek wy-
konany jest po mistrzowsku. Artysta przedstawił twarz
Karoliny z ostro zakończonym nosem i zaznaczonym
podbródkiem. Fryzura modelowana jest podobnie do
fryzur, którymi Lorenzo ozdabiał antyczne kobiece
postacie, np. w potężnej grupie studni Neptuna, Florę
czy Prozerpinę. Maria Karolina ma na sobie suknię
z głęboko wyciętym dekoltem. Ramiona jej osłania
płaszcz - symbol godności lub pozycji47, spięty ozdob-
nym paskiem.
Płaskorzeźba jest niewątpliwie antykizująca. Nawet
ów pasek sprawia wrażenie paska podtrzymującego
kołczan czy łuk Diany. I. M. Walicka sugeruje, że podo-
bizna Karoliny de Bouillon powstała na podstawie po-
rtretu znajdującego się przed wojną u Sakramentek48
Jest to mało prawdopodobne, ponieważ portret ma
zupełnie inny charakter niż wizerunek na medalionie.
Innej podobizny księżnej jednak nie znaleziono49. Gdy-
by rzeczywiście medalion powstał na podstawie por-
tretu od Sakramentek, byłby to jeszcze jeden dowód
wspaniałego kunsztu L. Mattiellego - mdłemu i bez
wyrazu wizerunkowi, który otrzymał, nadał cechy chara-
kteryzujące członkinię rodu królewskiego: dumę, sta-
nowczość, przedsiębiorczość (il. 5).
Medalion spoczywa na głowach kozłów, które są
zakończeniem sarkofagu. Na przedniej ścianie sarkofa-
gu umieszczono pękniętą tarczę herbową Sobieskich, z
elementem, który w dotychczasowej literaturze o po-
mniku był pomijany. Zdecydowano się go nazwać klam-
rą. Obok tarczy znajduje się korona królewska.
Na tablicy piedestału wykuty jest napis: D:O:M /ET
AETERNAE MEMORIAE MARIAE CAROLINAE
/ QUAE IOANNE III REGE POLONIARUM ET
MARIA CASIMIRA AVIS / IACOBO SOBIESKI ET
HEDVIG: ELISABETH: AMALIA PRINCIPE NEO-
BURG: PARENTIBUS NATA / CAROLO GO-
DOFR: BULLIONEO PRINCIPI SEDANENSI IN
GALLUS NUPTA / DUORUMQUE LIBERORUM
MATER / CUM REDIISSET IN PATRIAM AFFILC-
TO ANNIS PARENTI FUTRA SOLAMEN / AMIS-
SA DEMUM CUM IPSO MELIORE SUI PARTE
ALTERA NON DIU MORATA / PIE OBIIT
ŻÓŁKIEVIAE ANNO MDCCXXXIX AETATIS AO
XLII / HUIC ULTIMAE REGIA DE STIRPE QUAE
TOT IN SCEPTRA PULLULAVIT PROPAGINI /
TESTAMENT! EXECUTORES ANDREAS STANI:
36