DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Artykuły
DOI article:Banacka, Marianna: Andrzej Stanisław Kostka Załuski: inicjator i promotor Budowy nagrobków królewskich
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48739#0172
MARIANNA BANACKA
II. 6. F. Barrigioni proj., P. Braccio rzeźb. Nagrobek Marii
Klementyny Sobieskiej, Bazylika św. Piotra w Rzymie. Repr.
wg J. Loski, „Jan Sobieski...", Warszawa 1889 . Neg.
Zakł Graf. BN
III. 6: F. Barrigioni, projet; P. Braccio, sculpture. Tombeau
de Maria Klementyna Sobieska, Basilique Saint-Pierre de
Rome, reproduction d'apres J. Loski, „Jan Sobieski...",
Warszawa 1889. Negatif Atelier des Graphiques, Bibliotheque
Nationale de Varsovie.
na tablicy jest rokiem wykucia liter, a nie ukończenia
całego pomnika.
Całość kompozycji nagrobka uzupełnia postać ko-
bieca w malowniczo udrapowanej szacie, z nakrytą gło-
wą. Kobieta pochyla się nad sarkofagiem, a z fałdów jej
powłóczystej sukni wyłania się herb Rzeczypospolitej.
Po lewej stronie sarkofagu umieszczono putto, obok
niego zaś, na piedestale pomnika zawieszony został
kartusz herbowy rodziny de Bouillon.
Materiał, z którego wykonano pomnik, przedstawia
się następująco: medalion - biały marmur Calacatta;
archiwolta, pilastry, piedestał - stiuk koloru różowo-
piaskowego; sarkofag - stiuk czerwono-brązowy w białe
plamki; urny, trupie czaszki, piszczele, głowy kozłów,
pole sarkofagu z tarczą i koroną, putto, postać kobieca
i tarcze herbowe - stiuk biały; girlanda wokół medalio-
nu, jej fragment leżący na sarkofagu, tablica - stiuk
czarny; litery wypełnione są stiukiem koloru piaskowe-
Program nagrobka jest głęboko przemyślany,
świadczy o dużym smaku artystycznym autora oraz o
znajomości spraw związanych z Sobieskimi. Ma on
przyczynić się do utrwalenia i uczczenia pamięci nie
tylko Marii Karoliny, ale całego rodu królewskiego.
Interesujące są pojedyncze elementy programu - ich
geneza i znaczenie.
Jak już nieraz zauważono, pęknięta tarcza na sarko-
fagu ma symbolizować wygaśnięcie rodu, którego ostat-
nią przedstawicielką była Karolina. Swój rodowód
może wywodzić z dawnego rycerskiego zwyczaju łama-
nia miecza przy trumnie52. Jeśli wierzyć przekazom,
które nie podają źródła - to pęknięcie, a raczej strzaska-
nie tarczy herbowej Sobieskich, miało rzeczywiście
miejsce w noc śmierci Jakuba Sobieskiego w Żółkwi:
tarcza herbowa znad bramy spadła ipękła w kawały".
Skąd jednak na pęknięciu tarczy warszawskiego po-
mnika dziwny element, który zdaje się łączyć nierówne
brzegi rysy? W czasie pogrzebu Marii Karoliny kazanie
wygłosił jezuita Jan Legucki. Jako motto swojej mowy
przyjął słowa z drugiej księgi Samuela, mówiące o żalu
Dawida po śmierci Saula i jego syna oraz o żalu synów
Izraela, że tarcza Saula została porzucona54. Considera
Izrael quia abiectus cłypeusfortium - tarcza Saula została
sromotnie przez śmierć zarzucona. Tarcza Sobieskich,
która tyle dobra przyniosła Rzeczypospolitej i całemu
światu, w przeciwieństwie do Saulowej nie została po-
rzucona i nie może być zapomniana. Maria Karolina -
tłumaczy jezuita - zwróciła niebu znak herbowy rodu na
ręce Michała Archanioła, od którego przodkowie jej
znak ów otrzymali: wszak dzień śmierci jej był dzień ósmy
maja, dzień, którego kościół obchodzi uroczystość appa-
rycji S. Michała Archanioła, wielkiego domu jej patrona.
[...] A mogłaż inszego dnia i na insze ręce bezpieczniej ta
ostatnia Domu swego sukcesorka ojczystą tarczę wraz z
duszą swoją złożyć". Śledząc dalej tok kazania J. Leguc-
kiego dochodzimy do takiego wniosku: wprawdzie tar-
38
II. 6. F. Barrigioni proj., P. Braccio rzeźb. Nagrobek Marii
Klementyny Sobieskiej, Bazylika św. Piotra w Rzymie. Repr.
wg J. Loski, „Jan Sobieski...", Warszawa 1889 . Neg.
Zakł Graf. BN
III. 6: F. Barrigioni, projet; P. Braccio, sculpture. Tombeau
de Maria Klementyna Sobieska, Basilique Saint-Pierre de
Rome, reproduction d'apres J. Loski, „Jan Sobieski...",
Warszawa 1889. Negatif Atelier des Graphiques, Bibliotheque
Nationale de Varsovie.
na tablicy jest rokiem wykucia liter, a nie ukończenia
całego pomnika.
Całość kompozycji nagrobka uzupełnia postać ko-
bieca w malowniczo udrapowanej szacie, z nakrytą gło-
wą. Kobieta pochyla się nad sarkofagiem, a z fałdów jej
powłóczystej sukni wyłania się herb Rzeczypospolitej.
Po lewej stronie sarkofagu umieszczono putto, obok
niego zaś, na piedestale pomnika zawieszony został
kartusz herbowy rodziny de Bouillon.
Materiał, z którego wykonano pomnik, przedstawia
się następująco: medalion - biały marmur Calacatta;
archiwolta, pilastry, piedestał - stiuk koloru różowo-
piaskowego; sarkofag - stiuk czerwono-brązowy w białe
plamki; urny, trupie czaszki, piszczele, głowy kozłów,
pole sarkofagu z tarczą i koroną, putto, postać kobieca
i tarcze herbowe - stiuk biały; girlanda wokół medalio-
nu, jej fragment leżący na sarkofagu, tablica - stiuk
czarny; litery wypełnione są stiukiem koloru piaskowe-
Program nagrobka jest głęboko przemyślany,
świadczy o dużym smaku artystycznym autora oraz o
znajomości spraw związanych z Sobieskimi. Ma on
przyczynić się do utrwalenia i uczczenia pamięci nie
tylko Marii Karoliny, ale całego rodu królewskiego.
Interesujące są pojedyncze elementy programu - ich
geneza i znaczenie.
Jak już nieraz zauważono, pęknięta tarcza na sarko-
fagu ma symbolizować wygaśnięcie rodu, którego ostat-
nią przedstawicielką była Karolina. Swój rodowód
może wywodzić z dawnego rycerskiego zwyczaju łama-
nia miecza przy trumnie52. Jeśli wierzyć przekazom,
które nie podają źródła - to pęknięcie, a raczej strzaska-
nie tarczy herbowej Sobieskich, miało rzeczywiście
miejsce w noc śmierci Jakuba Sobieskiego w Żółkwi:
tarcza herbowa znad bramy spadła ipękła w kawały".
Skąd jednak na pęknięciu tarczy warszawskiego po-
mnika dziwny element, który zdaje się łączyć nierówne
brzegi rysy? W czasie pogrzebu Marii Karoliny kazanie
wygłosił jezuita Jan Legucki. Jako motto swojej mowy
przyjął słowa z drugiej księgi Samuela, mówiące o żalu
Dawida po śmierci Saula i jego syna oraz o żalu synów
Izraela, że tarcza Saula została porzucona54. Considera
Izrael quia abiectus cłypeusfortium - tarcza Saula została
sromotnie przez śmierć zarzucona. Tarcza Sobieskich,
która tyle dobra przyniosła Rzeczypospolitej i całemu
światu, w przeciwieństwie do Saulowej nie została po-
rzucona i nie może być zapomniana. Maria Karolina -
tłumaczy jezuita - zwróciła niebu znak herbowy rodu na
ręce Michała Archanioła, od którego przodkowie jej
znak ów otrzymali: wszak dzień śmierci jej był dzień ósmy
maja, dzień, którego kościół obchodzi uroczystość appa-
rycji S. Michała Archanioła, wielkiego domu jej patrona.
[...] A mogłaż inszego dnia i na insze ręce bezpieczniej ta
ostatnia Domu swego sukcesorka ojczystą tarczę wraz z
duszą swoją złożyć". Śledząc dalej tok kazania J. Leguc-
kiego dochodzimy do takiego wniosku: wprawdzie tar-
38