DOI issue:
Nr. 3
DOI article:Artykuły
DOI article:Januszkiewicz, Barbara: Kielich księcia Barnima
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48739#0299
KIELICH KSIĘCIA BARNIMA
zgadza się z opinią Bethego, który bez wątpliwości zwią-
zał kielich z fundacjami księcia Barnima XI w Oderbur-
gu. Być może, dysponował nieznanymi obecnie
przekazami. Za przyjęciem roku 1558 jako daty powsta-
nia kielicha przemawia dekoracja tzw. czary z Nowogar-
du, dzieła Wegenera, które istniało w 1560 r., o ile
przyjmiemy, że jest ono tożsame z naczyniem, wymie-
nionym w kronice kościoła nowogardzkiego.
Jak podaje wzmiankowany fragment kroniki Ludwig
graf Eberstein zakupił w Szczecinie w 1560 r. naczynie
na hostie i dzban na wino, oba ze złoconego srebra, z
przeznaczeniem dla mariackiego kościoła w Nowogar-
dzie, otoczonego specjalną opieką swego rodu.
Czara ze złoconego srebra znana jest z opisu Lem-
ckego i ze zdjęć20. Autor nazwał ją Prunkschalle lub
Schauer. Z cytowanego fragmentu kroniki kościelnej
wynika, że służyła ona do przechowywania komunikan-
tów, a więc była pomyślana jako cyborium. Musiała więc
być zaopatrzona w nakrywę, której już w czasie inwen-
taryzacji Lemckego (przed 1910 r.) nie odnaleziono. W
tym czasie czara służyła jako patena. Brak nakrywy,
niewątpliwie ozdobnej, zubożył pierwotny kształt na-
czynia. Płaską i szeroką jego czaszę obiegał trawiony
ornament okuciowo-rollwerkowy, na nodusie umiesz-
czono główki aniołków i festony, a na okrągłej, lekko
wypukłej stopie powtórzono ornament z czaszy, tu wy-
konany techniką repusowania. Niestety, jakość techni-
czna zdjęć w pracy Lemckego i w zbiorach Archiwum
Fotograficznego MNS nie pozwala na jego reprodu-
kcję. Lemcke zwrócił uwagę na podobieństwo motywów
dekoracyjnych naczynia z Nowogardu do występujących
na kielichu księcia Barnima XI. W uzupełnieniu danych
o „czarze z Nowogardu" wysunął przypuszczenie, że
autorem obu tych dzieł był Aleksander Wegener..
Kielich księcia Barnima mimo że wykonany w kraju,
w którym od 1534 r. oficjalną religią był luteranizm i
związany z rodem wyznawcównowej religii nie wykazuje
jakichkolwiek cech, pozwalających na określenie go, ja-
ko naczynie „protestanckie", jak to uczynił Bethe. W
złotnictwie europejskim w połowie XVI w. nie wykształ-
cił się osobny typ naczyń protestanckich. Kształt kielicha
i jego dekoracja nie wynikają ze związku z wyznaniem
fundatora ani wykonawcy, ani też przeznaczenia naczy-
nia do liturgii określonego obrządku. Związki formalne
wskazują raczej na katolicką Norymbergę.
* * *
Pozostałe dzieła Aleksandra Wegenera znane są
obecnie jedynie z literatury. Patena, stanowiąca całość
z kielichem księcia Barnima, ozdobiona była na kołnie-
II. 6. Hieronymus Kosler, Okładka książki ze Srebrnej
Biblioteki księcia Albrechta Pruskiego, ok. 1555 r.
Repr. wg A. Rhode, U. Stóver
III. 6: Hieronymus Kosler, Couverture d'un liwe de la
Bibliotheąue d'Argent du duc Albrecht de Prusse, vers 1555.
Repr. d'apres A. Rhode, U. Stóver
rzu trawionym ornamentem maureski . Czarę - cybo-
rium z Nowogardu omówiono już powyżej. Nie wiado-
mo, czy dzban na wino, wymieniony w kronice
kościelnej jako zakupiony wraz z czarą przez Eberstei-
na jest tym samym naczyniem, o którym wspominał
Lemckemu Czihak, podając, że w Moskwie przechowy-
wane jest naczynie srebrne z identycznymi znakami jak
na cyborium nowogardzkim22. Rosenberg określił je
jako dzban z dekoracją rollwerkową, wykonany przez
Aleksandra
triarchów w
Vegenera, przechowywany w skarbcu Pa-
Moskwie23.
Dane o życiu Aleksandra Wegenera są skąpe. W
1530 r. otrzymał prawa obywatelskie Szczecina, a w
1534 r. jego nazwisko pojawiło się w aktach tutejszego
cechu złotników24. Bethe nazwał Wegenera złotnikiem
dworu książęcego, nie określił jednak, jak kształtował
51
zgadza się z opinią Bethego, który bez wątpliwości zwią-
zał kielich z fundacjami księcia Barnima XI w Oderbur-
gu. Być może, dysponował nieznanymi obecnie
przekazami. Za przyjęciem roku 1558 jako daty powsta-
nia kielicha przemawia dekoracja tzw. czary z Nowogar-
du, dzieła Wegenera, które istniało w 1560 r., o ile
przyjmiemy, że jest ono tożsame z naczyniem, wymie-
nionym w kronice kościoła nowogardzkiego.
Jak podaje wzmiankowany fragment kroniki Ludwig
graf Eberstein zakupił w Szczecinie w 1560 r. naczynie
na hostie i dzban na wino, oba ze złoconego srebra, z
przeznaczeniem dla mariackiego kościoła w Nowogar-
dzie, otoczonego specjalną opieką swego rodu.
Czara ze złoconego srebra znana jest z opisu Lem-
ckego i ze zdjęć20. Autor nazwał ją Prunkschalle lub
Schauer. Z cytowanego fragmentu kroniki kościelnej
wynika, że służyła ona do przechowywania komunikan-
tów, a więc była pomyślana jako cyborium. Musiała więc
być zaopatrzona w nakrywę, której już w czasie inwen-
taryzacji Lemckego (przed 1910 r.) nie odnaleziono. W
tym czasie czara służyła jako patena. Brak nakrywy,
niewątpliwie ozdobnej, zubożył pierwotny kształt na-
czynia. Płaską i szeroką jego czaszę obiegał trawiony
ornament okuciowo-rollwerkowy, na nodusie umiesz-
czono główki aniołków i festony, a na okrągłej, lekko
wypukłej stopie powtórzono ornament z czaszy, tu wy-
konany techniką repusowania. Niestety, jakość techni-
czna zdjęć w pracy Lemckego i w zbiorach Archiwum
Fotograficznego MNS nie pozwala na jego reprodu-
kcję. Lemcke zwrócił uwagę na podobieństwo motywów
dekoracyjnych naczynia z Nowogardu do występujących
na kielichu księcia Barnima XI. W uzupełnieniu danych
o „czarze z Nowogardu" wysunął przypuszczenie, że
autorem obu tych dzieł był Aleksander Wegener..
Kielich księcia Barnima mimo że wykonany w kraju,
w którym od 1534 r. oficjalną religią był luteranizm i
związany z rodem wyznawcównowej religii nie wykazuje
jakichkolwiek cech, pozwalających na określenie go, ja-
ko naczynie „protestanckie", jak to uczynił Bethe. W
złotnictwie europejskim w połowie XVI w. nie wykształ-
cił się osobny typ naczyń protestanckich. Kształt kielicha
i jego dekoracja nie wynikają ze związku z wyznaniem
fundatora ani wykonawcy, ani też przeznaczenia naczy-
nia do liturgii określonego obrządku. Związki formalne
wskazują raczej na katolicką Norymbergę.
* * *
Pozostałe dzieła Aleksandra Wegenera znane są
obecnie jedynie z literatury. Patena, stanowiąca całość
z kielichem księcia Barnima, ozdobiona była na kołnie-
II. 6. Hieronymus Kosler, Okładka książki ze Srebrnej
Biblioteki księcia Albrechta Pruskiego, ok. 1555 r.
Repr. wg A. Rhode, U. Stóver
III. 6: Hieronymus Kosler, Couverture d'un liwe de la
Bibliotheąue d'Argent du duc Albrecht de Prusse, vers 1555.
Repr. d'apres A. Rhode, U. Stóver
rzu trawionym ornamentem maureski . Czarę - cybo-
rium z Nowogardu omówiono już powyżej. Nie wiado-
mo, czy dzban na wino, wymieniony w kronice
kościelnej jako zakupiony wraz z czarą przez Eberstei-
na jest tym samym naczyniem, o którym wspominał
Lemckemu Czihak, podając, że w Moskwie przechowy-
wane jest naczynie srebrne z identycznymi znakami jak
na cyborium nowogardzkim22. Rosenberg określił je
jako dzban z dekoracją rollwerkową, wykonany przez
Aleksandra
triarchów w
Vegenera, przechowywany w skarbcu Pa-
Moskwie23.
Dane o życiu Aleksandra Wegenera są skąpe. W
1530 r. otrzymał prawa obywatelskie Szczecina, a w
1534 r. jego nazwisko pojawiło się w aktach tutejszego
cechu złotników24. Bethe nazwał Wegenera złotnikiem
dworu książęcego, nie określił jednak, jak kształtował
51