Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (54.1992)

RAFAŁ MAKAŁA


II. 1. Dziewiętnastowieczny plan Szczecina. Strzałka oznacza
położenie Sejmu Stanów. Fot. G. Solecki, neg. PKZ Szczecin
III. I: Plan du XIX" siecle de Szczecin. La fleche indique la
localisation du palais de la Diete des Etats. Photo G. Solecki,
negatif PKZ Szczecin

przy umacnianiu miasta trwały do 1740 r., kiedy to
zostały przerwane na rozkaz Fryderyka II.9 Wybudo-
wano w tym czasie m.in. nowe bramy miejskie", zało-
żono też dwa Place Parad: Zielony i Biały, obudowane
budynkami o charakterystycznych, „berlińskich" ele-
wacjach, projektowanych w większości przez berliń-
skich architektów, wśród których był też Gerhardt
Cornelius von Wallrawe, kierujący pracami fortyfika-
cyjnymi. Oba place, wraz z połączonym z nimi Rynkiem
Końskim, zabudowanym po zniszczeniach z czasów
rosyjskiego oblężenia architekturą o podobnym chara-
kterze, tworzyły nowe centrum miasta - rodzaj repre-
zentacyjnego „salonu". Właśnie tylko salonu, bo
większość urzędów umieszczono na zamku. Jedną z
wzniesionych wtedy budowli był Pałac Sejmu Stanów,
bodaj czy nie najważniejszy znaczeniowo element tego
założenia.

Powstanie i dzieje pałacu
Z projektem budowy stałej siedziby Sejmu Stanów,
zbierającego się dotąd na zamku, wystąpiły w końcu 1723 r.
Kamera i Rejencja1, a ściślej nadprezydent prowincji Ju-
lius von Massow i kanclerz Filip Otto von Grumbkow, brat
wszechwładnego ministra, faworyta króla.12 Propozycja
„czynników oficjalnych" nie znalazła uznania w oczach Sta-
nów i sprawa ugrzęzła w papierach kancelarii - aż do przy-
bycia króla, we wrześniu 1725 r. Efektem tej wizyty był
wiernopoddańczy adres wystosowanyprzez Sejm Stanówdo
króla zaraz po jego wyjeździe; proszono w nim monarchę o
jak najszybsze rozpoczęcie prac i deklarowano chęć pokrycia
kosztówbudowy. Fryderyk Wilhelm odpowiedział gotowym
projektem (autorstwa Wallrawego) , przesłanym już w stycz-
niu 1726 r. i łaskawym pozwoleniem na zapłacenie kosztów
materiałówzkiesykrólewskiej. Prace budowlane rozpoczęto
wmarcu 1726 roku; w grudniu 1727 r. pałac był gotów.13
Autor projektu,Gerhard Cornelius de Wallrawe ( 1692-
1773), zaczynał właśnie swoją oszałamiającą karierę. Syn
holenderskiego oficera, wykształcowny na wzorach francu-
skich, po krótkim okresie służby na żołdzie niderlandzkim,
trafił w 1715 r. do armii pruskiej. Na jego talencie poznał się
feldmarszałek Leopold von Anhalt-Dessau, odtąd prote-
ktor młodego inżyniera. Wallrawe był jednym z pierwszych
architektów stosujących konsekwentnie tzw. trzecią manie-
rę Vaubana (którą potrafił udoskonalić, stając się twórcą
tzw. staropruskiej szkoły fortyfikacji).14 Dzięki protekcji
^starego Dessauera" Wallrawe otrzymał tytuł szlachecki
(1724) umożliwiający mu dalszą karierę wojskową. W 1728
r. został generałem-majorem (najwyższy stopień generalski
w armii pruskiej) i szefem Korpusu Inżynierów. W okresie
wojen śląskich kierował m.in. budową umocnień w Nysie i
Świdnicy. Fryderyk Wielki uznał jednak, że niecelowe jest
dzielenie się znakomitym talentem z przeciwnikami (Wal-
lrawe projektował m.in.umocnienia Phillipsburga dla cesa-
rza) i osadził go - bez sądu - w twierdzy w Magdeburgu,
gdzie architekt pozostał przez dwadzieścia pięć lat (1748-
1773) i zmarł w obłąkaniu. Większość historyków sztuki
widzi w Wallrawe'em tylko fortyfikatora; jest on jednak
autorem dużej liczby projektów budowli cywilnych, pała-
ców, przede wszystkim w Magdeburgu i w Szczecinie.15
Pod nieobecność architekta budową kierował major
pionierów von Prew, za roboty murarskie odpowiedzialny
był magdeburski mistrz Hans Reinecke, prace kamieniar-
skie prowadził Johann Heinrich Trippel, a zdobiące pałac
rzeźby wykonał francuski rzeźbiarz Bartholome Damart16.
Wszyscy ci rzemieślnicy stale współpracowali z Wallrawern,
choć nie tworzyli, jak się zdaje, warsztatu.
Bez większych zmian pałac dotrwał do roku 1871,
kiedy to wzniesiono skrzydło południowe. W latach

56