Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (54.1992)

RZEŹBY CAMPAGNI I FRANCO

przykładami są konfesja św. Stanisława (1624-1629)94
i nagrobek Szyszkowskiego w katedrze na Wawelu
(ok.1629)95. Nie tylko duchowni w osobach Stanisława
Karnkowskiego, Wojciecha Baranowskiego czy Hen-
ryk Firleja znali z autopsji najnowszą sztuką potrydenc-
kiej Italii. Pomijamy tu liczne przekazy źródłowe,
mówiące o przynależności do europejskiej formacji
religijno-intelektualnej, jak choćby Piotra Firleja czy
Hieronima Gostomskiego. Wielce znamienny jest fakt,
że większość fundatorów, jak Radziwiłł, Gostomski,
Oleśnicki czy Piotr Firlej była konwertytami. Być może
w psychologii konwersji należy szukać uzasadnienia ich

szczególnej gorliwości religijnej, a zarazem dbałości o
właściwą, a więc zgodną z panującą w Rzymie stylisty-
ką, fundowanych przez siebie dzieł. I chyba nieprzypad-
kowo nowa, potrydencka sztuka najpełniej wyraziła
się w sztuce sepulkralnej. Nagrobek, często wystawiany
za życia, odbierany był przez społeczność jako szcze-
gólnie indywidualna deklaracja prawomyślnych prze-
konań i przynależności do Kościoła Katolickiego co dla
konwertytów było szczególnie ważne. Osoba Radziwił-
ła zdaje się być reprezentatywnym przykładem tego
rodzaju postawy.

Przypisy

Panu Prof. JERZEMU KOWALCZYKOWI winien jestem wdzięczność
za wieloraką pomoc przy pisaniu tego artykułu. Podziękowania za inspi-
rującą dyskusję i cenne uwagi zechce przyjąć również Pan Prof. FRAN-
ZEPP WURTENBERGER z Karlsruhe. Praca była referowana na
zebraniu naukowym Oddziału Warszawskiego Stowarzyszenia History-
ków Sztuki w dniu 28 listopada 1989 r.
1. Por. J. KOWALCZYK, Kontakty Polaków z artystami i sztuką
Wenecji na przełomie XVI i XVII wieku, [w:] Sztuka około 1600,
Warszawa 1974, s. 113-128. Tam wcześniejsza literatura. Problema-
tyce tej poświęcone są również prace M.KARPOWICZA, Artisti
ticinesi in Polonia nel'600, [Bellinzona] 1983 oraz tegoż, Artisti
ticinesi in Polonia nel '500, [Bellinzona] 1987.
2. E. D. KWITNICKAJA, Kollegiumy Bielorussii XVII v., "Archite-
ktumoje Nasledstvo", t. XVIII, 1969, s. 8.
3. J. PASZENDA, Kościół Bożego Ciała (pojezuicki) w Nieświeżu,
"Kwartalnik Architektury i Urbanistyki", XXI, 1976, z. 3, s. 209^12.
4. Dokument zezwalający na przewóz marmurów z 31 stycznia
1586 r. znajdował się dawniej w Archiwum Głównym Akt Dawnych
w Warszawie, Archiwum Radziwiłłowskie (dalej: AGAD AR). Za:
Inwentarz działu Ii-go Archiwum Radziwiłłowskiego, s. 26. Plan
pierwszego kościoła fundacji "Sierotki" opublikówali T. GABRUŚ,
G. GALENĆANKA, Pravernaja algebraj garmonija, "Mastactva
Belarusi", 1990, nr 5, s. 73.
5. PASZENDA, o. c.,s. 208.
6. AGAD AR, dz. XI, nr 3, s. 429
7. Ustalenia zawarte w krótkim haśle [w:] U. THIEME, F. BECKER,
Allgemeines Lexicon der bildenden Kiinstler von Antike bis zur Ge-
genwart, Leipzig 1916, t. XII, s. 365 a więc przed osiemdziesięciu
laty powtórzone zostały w Dizionario Enciclopedico di Architettura
e Urbanistica, pod red. P. PORTOGHESI, Roma 1968, t. II, s. 368.
8. W. TIMOFIEWITSCH, Girolamo Campagna. Studienzur vene-
zianischen Plastik urn das Jahr 1600, Munchen 1972, s. 238.
9. A. SARTORI, Archivio Sartori. Documenti di storia ed arte fran-
cescana, t. I, Basilica e Convento del Santo, a cura di p. G. LUISET-
TO, Padova 1983, s. 232.
10. TIMOFIEWITSCH, Girolamo Campana..., s. 19-20, 237.
11. Ibidem, s. 20.
12. G. LORENZETTI, Venezia e il suo estuario, Roma 1963, s. 391.
Na ten czas powstania nagrobka - jak możemy wnioskować z kon-
tekstu wypowiedzi - zdaje się wskazywać również F. CESSI, Ales-
sandro Vittoria, architetto e stuccatore (1525-1608), Trento 1961,
s. 46^7.
13. THIEME, BECKER, o. c., s. 365.
14. Ibidem.

15. T. TEMANZA, Vite dei piń celebri architetti e scultori veneziani...,
Venezia 1778, reprint, opr. L. GRASSI, Milano 1966, s. 487.
16. Ibidem, s. 429.
17. TIMOFIEWITSCH, Girolamo Campagna..., s. 26.
18. THIEME, BECKER, o. c., s. 365.
19. A. BLUNT, Neapolitan Baroque and Rococo Architekture, London
1975, s. 53.
20. J. BRAUN, Altarretabel, [w:] Reallexikon zur deutschen Kunstge-
schichte, Stuttgart 1937, Bd I, szp. 535-537.
21. Ibidem, szp. 544.
22. M. KARPOWICZ, Un inusitato altare a Nieśwież. Pellegrino Pel-
legrini e Nicolo Radziwiłł detto "L'orfanello", [w:] Munera Polonica
et Slavica. Riccardo C. Lewanski oblata..., Udine 1990, s. 104.
23. N. CARBONERI, L'alternativa "Romana" alla fabbrica Gotica del
Duomo di Milano, [w:] II Duomo di Milano. Congresso Internazio-
nale, Milano - Museo della Scienza e della Technica 8,12 Settembre
1968, Atti a cura di M. L. GATTI PERER, t. I, Milano 1969, s. 154,
il. 6 (s. 152), 7 (s. 153).
24. L. C. ARANO, Disegni inediti alla Biblioteca Ambrosiana il gruppo
F.251 inf., [w:] II Duomo di Milano..., t. I, o. c., il. 15.
25. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. V, województwo poznańskie,
z. 3, powiat gnieźnieński, pod red. T. RUSZCZYŃSKIEJ, A. SŁA-
WSK IEJ, Warszawa 1963, s. 28, il. 121.
26. T. MAGNUSON, Rome in the Age ofBernini, vol. II, Stockholm-
New York 1986, il. 209.
27. E. PANOFSKY, Ruch neoplatoński i Michał Anioł, [w:] tegoż,.
Studia z historii sztuki, wyb. i opr. J. BIAŁOSTOCKI, Warszawa
1971, s. 231, il. 200, 201.
28. G. KAUFMANN, Die Kunst des 16. Jahrhunderts, Berlin 1978,
il.233.
29. W. TIMOFIEWITSCH, Quellen und Forschungen zum Prunkgrab
des Dogen Marino Grimani in S. Giuseppe di Castello zu Venedig,
" Mitteilungen des Kunsthistorischen Instituts in Florenz", t. XI, 1963-
1965, s. 41, il. 5.
30. L. PLANISCIGO, Venezianische Bildhauer der Renaissance, Wien
1921, s. 485, il. 594.
31. Ibidem, s. 523, il. 570.
32. Por. rzeźbę anioła z kolumną z kościoła św. Michała w Monachium
z ok. 1600, dłuta Huberta Gerharda, artysty będącego zresztą pod
wpływem sztuki weneckiej K. A. WIRTH, Engel, RDK, Bd.V, szp.
454, il. 74.
33. G. P. VALERIANO, Hieroglyphica, Francoforti ad Moenum 1614
(Iwyd. 1556), s. 628. Księga XLII dedykowana była ojcu "Sierotki",
Mikołajowi Radziwiłłowi "Czarnemu".

49