PRZEGLĄD LITERATURY

w całości w skład województwa wałbrzyskiego. Właściwy
katalog dzieł poprzedzony jest wprowadzeniem pióra
Konstantego Kalinowskiego, omawiającego rozwój rzeź-
by barokowej w Kotlinie Kłodzkiej — obszarze w tym
czasie związanym artystycznie raczej z Pragą, niż z Wroc-
ławiem i stanowiącym pewnego rodzaju pomost między
Czechami a Śląskiem, którego sztukę cechuje prowinc-
jonalizm. Głównym zleceniodawcą prac artystycznych na
tym obszarze byli kłodzcy jezuici. Na zachowany tu
w minimalnej ilości materiał zabytkowy z 2. poł. XVII w.
składają się głównie dzieła włoskich sztukatorów. W 1.
poł. XVIII w. działały w Kłodzku i Lądku warsztaty
Michała Klahra (1693 — 1742), Karola Sebastiana
Flackera (1680 — 1746) i Michała Lósslera (ok. 1670
— po 1734), a w drugiej połowie warsztat Michała
Ignacego Klahra (1727 — 1807), syna Michała; w swej
twórczości oscylują one między wpływami italianizującej
rzeźby praskiej, a ekspresyjnymi tendencjami rzeźby
śląskiej. Szczególnie charakterystyczne dla tego obszaru
było częste występowanie tu elementów iluzjonistycznego
naturalizmu w kształtowaniu form ambon, nie spotykane
na innych terenach Śląska. Kilka dzieł wykonali twórcy
spoza Kotliny Kłodzkiej — artyści wrocławscy, nyscy
i świdniccy; korzystano też z usług rzeźbiarzy działają-
cych w Czechach. W ostatniej ćwierci wieku XVIII
nastąpiła ekspansja na ten teren warsztatów bardzkich.
Katalog dzieł został tu zaprezentowany w przyjętym
dla wszystkich tomów układzie topograficznym, z za-
chowaniem alfabetycznej kolejności nazw miejscowości,
gdzie dzieła grupowane są według miejsc przechowywa-
nia — kolejno budowli sakralnych i świeckich, po obiekty
wolnostojące, a w obrębie budowli sakralnej w określonej

kolejności poszczególnych elementów jej wyposażenia
i wystroju. Same dzieła opracowano według schematu,
który budzi pewne zastrzeżenia, w kolejności: nazwa
dzieła, wykonawca, data wykonania, materiał i wymiary,
opis, stan badań i bibliografia. Może właściwsze byłoby
tu następujące uszeregowanie: nazwa dzieła (bez określeń
„figura", „grupa", a jedynie „św. Jan Nepomucen", „św.
Józef", „Koronacja Marii" itp.); rodzaj ujęcia (posąg,
grupa trójpostaciowa, popiersie, głowa); materiał i wy-
miary (tu konieczne podawanie przy rzeźbach pełnoplas-
tycznych trzech wymiarów, a przy reliefach dwóch, a nie
jedynie wysokości); sygnatury i napisy; datowanie (po-
wtórzone z sygnatury, czy z bezpośrednich przekazów
źródłowych lub określane na innych podstawach i wów-
czas ujęte w nawias); nazwisko wykonawcy; opis, stan
zachowania i konserwacje; historia obiektu, stan badań
oraz bibliografia. Uwzględnienie tej propozycji pozwoli-
łoby może na większą klarowność w zaprezentowaniu
czytelnikom materiału zebranego i opracowanego z wiel-
kim trudem i pieczołowitością; znaczenia tej pracy dla
naszej nauki nie sposób przecenić.
Należy dodać, że katalog obiektów został uzupeł-
niony alfabetycznym zestawieniem nazwisk wykonaw-
ców: rzeźbiarzy, kamieniarzy, sztukatorów, stolarzy i ma-
larzy z XVII i XVIII w., przy których wyliczono ich dzieła
oraz rzeźbiarzy, malarzy i konserwatorów XIX
i XX-wiecznych, z wyliczeniem dzieł poddanych przez
nich renowacji; całości dopełnia indeks nazwisk i miejs-
cowości, a integralną część katalogu ma stanowić wydany
w oddzielnym tomie album z dokumentacją fotograficzną
obiektów.
Katarzyna Mikocka-Rachubowa

Ryszard Mączyński, Teatr pijarskiego konwiktu Collegium Nobilium w Warszawie.
„Pamiętnik Teatralny" 1988, z.3/4 (147/148), s. 287-358.

Obszerny (liczący 72 strony) artykuł Ryszarda Mą-
czyńskiego, który od dawna interesuje się kolegium
pijarów w Warszawie, jest pracą podejmującą problemy
z pogranicza historii sztuki, teatru i literatury. Wszech-
stronne wykorzystanie bogatych źródeł archiwalnych
i ikonograficznych wsparte autentyczną erudycją autora
pozwoliło na opracowanie pierwszej kompleksowej pre-
zentacji dziejów zreformowanego przez Stanisława Ko-
narskiego teatru, który utorował drogę do powstania
publicznej Sceny Narodowej. Prócz omówionych już
w literaturze problemów dotyczących rekonstrukcji gma-
chu teatru oraz odtworzenia jego repertuaru wiele miejsca
poświęcono w artykule również zagadnieniom dotyczą-
cym czasu realizacji przedstawień, ich scenicznego kształ-
tu, aktorów, widzów oraz wpływu na kulturalne życie
kraju.

Historyka sztuki zainteresuje szczególnie pierwszy
z trzech rozdziałów, w którym przedstawiono historię
powstania gmachu teatru oraz podjęto próbę odtworze-
nia struktury jego wnętrza. Niewątpliwą zasługą autora
jest ustalenie nowej daty otwarcia pijarskiej sceny teatral-
nej. Pierwszy uczniowski spektakl odbył się na jej deskach
w roku 1750, a więc w 7 lat po wmurowaniu kamienia
węgielnego pod budynek Collegium Nobilium, w którego
oficynie umieszczono teatr. Bardzo interesująca jest rów-
nież nowa interpretacja znanych i publikowanych projek-
tów Jakuba Fontany oraz ich rekonstrukcja wzbogacona
opracowanymi przez autora rysunkami ilustrującymi
rzuty widowni i parteru budynku oficyny teatralnej.
Porównując owe plany z XIX-wiecznym pomiarem i opi-
sem autor starał się również ustalić w jakim stopniu
projekty Fontany zostały faktycznie zrealizowane.

102