PRZEGLĄD LITERATURY

innych warstw społeczeństwa, u kresu tego wieku, za-
grożone dezintegracją tradycyjnego świata wartości szla-
checkich, skłaniało się ponownie do odgradzania i zamy-
kania we własnym kręgu. Dynamiczny obraz przenikania
się rozmaitych tendencji w obrębiue kulturowego hory-
zontu dziewiętnastowiecznej siedziby ziemiaństwa zna-
lazł potwierdzenie również w tekście Janusza Bogdanow-
skiego. Historyk architektury scharakteryzował tu, kolej-
no pojawiające się, a w końcu i współistniejące ze sobą,
nurty w sztuce projektowania ogrodów, odnosząc je za
każdym razem do zmieniającej się stopniowo relacji
pomiędzy cywilizacją techniczną i naturą, inaczej mówiąc
— do, zdeterminowanej ewolucją tej relacji, kultury.
Skomplikowane zależności zostały zobrazowane, co war-
to podkreślić, przy pomocy czytelnych diagramów i wy-
kazów chronologicznych. Łatwiej dzięki nim zrozumieć
różnicę między „naturalną" i „historyzującą" odmianą
stylu kaligraficznego, jak również — dystans dzielący je
obie od tendencji regionalistycznych przełomu wieków,
kiedy wcieleniem wizji idealnej harmonii natury i kultury
stały się niewielkie ogrody, ściśle zespolone z architekturą
miejskiej willi lub podmiejskiego dworku. Walorem syn-
tezy odznacza się także tekst Tadeusza Maciejewskiego,
poświęcony kulturze muzycznej dworu polskiego

w XIX wieku. Na podkreślenie zasługuje fakt, że opisany
w poprzednich wypowiedziach syndrom „rodzimości", tu
— według autora — doprowadził do ukształtowania się
stereotypowego obrazu kultury „dworu polskiego" także
w dziedzinie kultury muzycznej. Następne, zamieszczone
w wyborze studia, skłaniają się ku chrakterystykom
szczegółowym lub monograficznym, poczynając od
dwóch tekstów poświęconych kolejno — dworowi w Che-
łmcach (Tadeusz Borsa) i zespołowi dworskiemu we
Wrzącej (Leszek Kajzer), poprzez dokonaną przez Ta-
deusza S. Jaroszewskiego analizę trzech wzorcowych
projektów siedziby ziemiańskiej, opublikowanych w la-
tach osiemdziesiątych na łamach „Inżynierii i Budownict-
wa" przez Stanisława Szafarkiewicza, Karola Kozłows-
kiego i Apoloniusza Nieniewskiego, po problem budow-
nictwa folwarcznego przywołany w tekście Magdaleny
Jarzewicz. Zamykające wprawdzie ten interesujący wy-
bór, lecz równie istotne wypowiedzi Piotra Rosińskiego
i Czesława Erbera zarysowały perspektywę badawczą,
jaką otwiera możliwość wykorzystania różnego rodzaju
źródeł archiwalnych, jak księgi grodzkie i ziemskie
z XVI-XVIII w. oraz akta notarialne, związane z instytu-
cją dziewiętnastowiecznego dworu.
Adam Czyżewski

106