MAŁGORZATA SZAFRAŃSKA


II. 3. Drugi ogród przy pałacu, drzeworyt,
wg F. Colonna, ,,Hypnerotomachia Poliphili", 1499 r.

Antycypując późniejsze rozważania trzeba po-
wiedzieć, że o ile drugi z triady symbolicznych
ogrodów jest również majstersztykiem ludzkiej po-
mysłowości, o tyle trzeci — ten, w którym przeka-
zane zostaną Poliphilowi treści teologiczne — jest
ogrodem całkowicie naturalnym, roślinnym, co
po dwóch poprzedzających ma tym bardziej de-
monstracyjny charakter. Autor, który tyle swej
wyobraźni zaangażował w wymyślenie sztucznych
elementów ogrodów, równocześnie wyżej ocenił te
miejsca, które mógł określić jako stworzone przez
samą Naturę. To co wieczne, co należy do Boga
i Natury — chce powiedzieć — jest naturalne
i prawdziwe. Działalność człowieka natomiast nosi
na sobie piętno imitacji. Często bardzo bliskiej
oryginałowi, często ardzo zajmującej, udanej,
w końcu pięknej, lecz zawsze wtórnej i skazanej na
niedoskonałość.
Stanowisko autora, wymyślającego sztuczne
ogrody, a równiecześnie sugerującego zasadniczą

niższość takich makiet w porównaniu z "dziełami
Natury" jest jeszcze produktem średniowiecza. To
znaczy produktem okresu, w którym elementy
sztuczne — typu automatów lub strzyżonych roślin
— tak istotne dla wyrazu renesansowego ogrodu,
pojawiają się dopiero sporadycznie. Średniowiecze
jest epoką wielkiej popularności wirydarza, będące-
go ogrodem naturalnym. Pojawiające się w jego
przestrzeni "imitacje": sztuczne drzewa-fontanny
lub drewniane, śpiewające ptaki9 były zaliczane do
kategorii ciekawostek, do ozdób ogrodu, a nie do
elementów jego substancji. Szklane kwiaty, które
oglądał Poliphilo, nie mogą równać się z ziołami
nad rzeką — do takiego wniosku dochodził czytel-
nik Hypnerotomachii. W tym miejscu renesans
— wielka epoka sztucznego, magicznego ogrodu
— jeszcze się "nie zaczął".
Pierwszy z trzech symbolicznych ogrodów może
więc być interpretowany jako obraz niedoskonało-
ści życia na ziemi, nietrwałości dóbr, marności

4