A. S. K. ZAŁUSKI

9. A. KOTWICKI, Dzieło Lorenza Mattiellego w Warszawie, „Stoli-
ca", 1956 nr 24, s. 14.
10. Z. HORNUNG, Wpływy drezdeńskie w rzeźbie polskiej XVIII w.
„Teka Komisji Historii Sztuki" T. III, 1965, s. 230-236.
11. J. GALICKI, Warszawski pomnik Karoliny de Bouillon, „Myśl
Społeczna" 1973 nr 44, s. 18-19.
12. M. TOPIŃSKA, Kościół Sakramentek, Warszawa 1974, s. 52.
13. I. M. WALICKA, Kościół i klasztor Sakramentek w Warszawie.
Pomnik zwycięstwa pod Wiedniem, Warszawa 1988, s. 78-82.
14. W. ROSZKOWSKA, Oława królewiczów Sobieskich. Wrocław
1984; taże, Maria Karolina ks. de Bouillon ostatnia wnuczka Jana
III Sobieskiego, „Acta Universitatis Wratislaviensis" No 903,
Wrocław 1987, s. 5-28.
15. W. ROSZKOWSKA, Maria Karolina..., s. 21.
16. E. KOTŁUBAJ, Galeria portretów Radziwiłłowskich, Wilno
1857, s. 452.
17. „Kurier Polski" 1740 nr 180 i 182. (cyt. dalej KP).
18. Ibidem nr 185.
19. Ibidem.
20. Ibidem nr 208.
21. Ibidem.
22. Biblioteka Narodowa, Korespondencja Załuskich, rkp. 3222,
list z 13 XII 1741. - A. BARTCZAKOWA, Jakub Fontana.
Architekt warszawski XVIII w. Warszawa 1970, s. 195.
23. AGAD. Archiwum Radziwiłłów, V, 465 nr 18406 (cyt. dalej
Arch. Radz.): A. St. K. Załuski do M. K. Radziwiłła 11 XII 1740:
Z JMP Baqueville jakeś WXM stanął względem punktów legacji
testamentowych ?; tenże, 4 II 1741: Chwała Bogu żeś WXże pozbył
się już pana Baquevilla; tenże, 11 X 1741: Jures zpanem Baquevil-
lem w jakich terminach zostają...
24. I. M. WALICKA, o. c., s. 81.
25. AGAD. Arch. Radz. V. 465 nr 18406, 30 V 1740 Żółkiew.
26. Autorka prowadzi itinerarium biskupa Załuskiego.
27. AGAD. Arch. Radz. V, 465 nr 18406; Wypis również w Arch
ODZ: TŁ. Arch. Radz. III, 25.
28. Ibidem. Wypis również w Arch. ODZ: TŁ. Arch. Radz. III, 57.
29. E. HAENEL, Lorenzo Mattielli, der Bildhauer Chiaveris, „Zeit-
schrift fur Bildende Kunst", Jhr. 11, 1900, s. 110.
30. AGAD. Arch. Radz. o. c.: Trumna cynowa piękna już z Gdań-
ska sprowadzona, w którą trumna dębowa i z ciałem jest wpuszczo-
na.
31. AGAD. Zbiór Popielów (cyt. dalej: AGAD. Zb. Pop.), s. 167:
Epitaphium posyłam które racz oddać WP Mattielli ale dawszy
przeczytać WX Allert, bo je tu na pamięć kazałem przepisać zgubi-
wszy czyli zawieruszywszy umówiony z nim oryginał; ibidem, s.
171: Odsyłam epitaphium, które skorygowawszy jeszcze ipuncta
ac commata porobiwszy racz Wpan przy pieniądzach destynowa-
nych oddać al. fr. Mattielli. Annos aetatis Księżnej de Bouillon nie
wiem doskonale a zatympóki z Warszawy dowodnie nie przyślę każ
WPan zatrzymać się z wycinaniem onych na Kamieniu. Trudno
ustalić kim był tajemniczy 1'abbć Allaire: St. LORENTZ, Projets
pour la Pologne de Meissonier, „Biuletyn Historii Sztuki". XX,
1958, s. 187 podaje, że pani de Besenval, siostra F. Bielińskiego
zamieszkała w Paryżu, poleciła 1'abbć Allaire'a w 1741 r. jako
guwernera dla Franciszka Poniatowskiego. Wg: I. MALINO-
WSKA, Kilka przyczynków do historii stosunków artystycznych
między Polską a Francją w I. poł. XVIII w. [w:] Muzeum i
Twórca. Studia z historii sztuki i kultury ku czci prof. dr St.
Lorentza, Warszawa 1969, s. 128 - Pretre Mathurin A. Allaire
w 1750 r. w Paryżu występował w imieniu ks. A. A. Czartoryskie-
go przy sporządzaniu protokołu po śmierci J. A. Meissoniera,
który wykonywał prace malarskie dla Czartoryskich. Prawdopo-
dobnie ta sama osoba współpracowała z Załuskim. Panu prof.
J. Kowalczykowi dziękuję za tę informację.
32. AGAD. Zb. Pop., 314, s. 189.
33. I. M. WALICKA, o. c.,s. 81.
34. AGAD. Zb. Pop., s. 167: Portret Księżnej Bouillonowej oddać
także WP Mathielli.

35. Ibidem, s. 204: Pieniądze zatrzymane azażby prędzej wypłacono
gdybyś WP kwity dał Gervinusowi i Mattiellemu i z niemi nałożył
żeby się jak o dług upominali; s. 292: Proszę jak będą pieniądze
uspokoić W. Gerviniusza i P. Mattielli:...; s. 365: Winno się tam
jeszcze W. Gerviniuszowi co po moim wyjeździe wziął ks. Młodzie-
jowski...
36. Ibidem, s. 245: Ks. A. Młodziejowski do J. Ogrodzkiego: Więc
JWPan obliguje WMPana żebyś od JMC Gervinusa wziął te zł czerw
100 i do dawnego długu je przypisał [...] i rewers na to nam odesłał,
bo na tę kwotę mamy tu od kamieniarza JMP Steinhauzer asygna-
cję...
37. Ibidem, s. 296, list z 19 II 1746 r.
38. Ibidem, s. 308: A. St. K. Załuski do J. Ogrodzkiego: U Mattielli
jeżeli zdrowszy racz go WPan obligować żeby się pospieszył z epitap-
hium...
39. Ibidem: ...ażeby choć w jesieni mogło się [epitaphium] na Ham-
burg wodą do Gdańska sprowadzić. Chciej z łaski swojej pomówić
z którym kupcem żeby wziął na się to sprowadzenie i umówić się jak
lepiej czyli z Hamburga morzem do Gdańska przez Sund, etyli z
Hamburga wozem do Lubeki a stamtąd morzem do Gdańska, przez
co by się uniknęła cła Sund
40. Ibidem, s. 365.
41. Ibidem, s. 393.
42. R. FILOCHOWSKI, Kościół i klasztor BTŁ PP. Sakramentek
albo historia Sakramentek warszawskich, Warszawa 1889,
s. 48.
43. E. HAENEL, o. c., s. 110.
44. Allgemeine Deutsche Biographie, Leipzig 1884, T. XX, s. 673.
45. E. HAENEL, o. c., s. 124.
46. Ibidem, s. 126.
47. J. C. CÓOPER, Lexicon alter Symbole, Leipzig 1986, s. 118.
48. I. M. WALICKA, o. c., s. 81.
49. Prof. J. Kowalczyk poinformował mnie o kwerendach przepro-
wadzonych na jego prośbę także w Paryżu przez dr Joannę Szcze-
pińską-Tramer.
50. P.[anu] W.[szechmogącemu] N.[ajwyższemu] I ku wiecznej pa-
mięci Marii Karoliny wnuczki króla polskiego Jana III i Marii
Kazimiery, córki Jakuba Sobieskiego i Jadwigi Elżbiety Amalii
księżny neoburskiej, żony Karola Gotfryda de Bouillon księcia
sedańskiego we Francji, matki dwojga dzieci, która wróciwszy do
ojczyzny dla pocieszenia starego ojca, wkrótce po jego bolesnej
stracie, pobożnie zmarła w Żółkwi w 1739 r., mając 42 lata,
ostatniej z królewskiego rodu, który wydał tylu panujących, wyko-
nawcy testamentu Andrzej Stan. Kost. Załuski biskup chełmiński
i pomezański, wielki kanclerz Królestwa i Michał książę Radziwiłł
wojewoda wileński, hetman wojsk Wielkiego Księstwa Litewskie-
go. Pogrążeni w smutku wystawili ten pomnik wnuczki w świątyni
przez przodków fundowanej, w 1746 r. - Tłum. wg. I. M. WALI-
CKA, o. c., s. 113.
51. I. M. WALICKA, o. c., s. 80. Marmur Calacatta -wg Grande
enciclopedia antiquariato e arredamento. A cura di V. Del
Gaizo. Roma 1968, T. II, s. 12 - odmiana marmuru karraryj-
skiego.
52. Z. GLOGER, Encyklopedia staropolska, wyd. 3, Warszawa
1972, T. III, s. 211.
53. T. BOY [Żeleński], Marysieńka Sobieska, Warszawa 1956,
s. 355.
54. J. LEGUCKI, Kazania na solennych pogrzebach znacznych i
urodzeniem i honorami..., Lwów 1750, s. 420.
55. Ibidem, s. 455.
56. J. MOCKI, Clypeus fortium... Jacobus Sobieski. Lwów 1744, k.
A2. Obydwaj kaznodzieje posłużyli się tym samym wersetem z
Biblii.
57. Ibidem, k. P2:..Et quam in Eadem / Transituram in Terris Do-
mus Gloriam / Miraris Viator / In Caelis Ei precare perennem.
58. J. LEGUCKI, o. c., s. 420.
59. I. M. WALICKA, o. c., s. 79.
60. J. LOSKI, Jan Sobieski, jego rodzina, towarzysze broni i współ-

45