RECENZJE — KSIĄŻKI

(rozdział pt.: Le strade della sua vita). Na podstawie analizy
zapisów w księgach parafii S. Vitale w Chiasso udało się auto-
rowi odtworzyć dokładne daty urodzin - 26 lipca 1661 r., Chias-
so - i śmierci - 6 października 1733 r., Chiasso. Dotąd
obowiązywały daty podane w 1905 r. przez Carla Bruna6: 1658
- 1738 (czasem też 1729, Brno). Przy okazji odnotujemy, że
data urodzin Baltazara została kilkakrotnie błędnie wydruko-
wana, np. na s. 19: 16 czerwca 1661r.,w streszczeniach na ss.273
i 287: 26 czerwca 1661 r. Jeśli założymy, że wypis z księgi chrztu
na s. 253 nie zawiera błędu drukarskiego, to należy przyjąć datę
26 lipca 1661 r. (ta data występuje też na s. 19). Udowodniona
została także, podnoszona przez Pagaczewskiego, kwestia po-
krewieństwa między Baltazarem a słynnym architektem rzym-
skim (ale także pochodzącym z Krainy Jezior) Carlem Fontaną:
pradziadek Carla był prapradziadkiem Baltazara (s. 19). Do-
kumenty archiwalne dostarczają nam jeszcze innych, mniej lub
bardziej ważnych informacji o sytuacji rodzinnej artysty i o jego
życiu. Na przykład, na podstawie małej ilości wzmianek, w
aktach parafialnych Karpowicz wysuwa ostrożne przypuszcze-
nia, że ojciec Baltazara często wykonywał prace poza Chiasso,
mógł więc być kamieniarzem, stiukatorem lub murarzem (s.
24), ale także pierwszym nauczycielem swego syna (s. 43). 1
marca 1689 r. Baltazar żeni się w Chiasso z Marią Elisabettą
Gilardoni i ma z nią czworo dzieci. Z reguły po sezonie wraca
na Boże Narodzenie do swego domu w Chiasso, nie starając
zakorzenić się na obczyźnie. Jak dowiadujemy się z następnego
rozdziału, przekazy źródłowe, rzucają także nieco światła na
pozycję społeczną Fontany w jego rodzinnym miasteczku, a
niektóre z nich zdają się świadczyć o wielkoduszności artysty.
Jest on człowiekiem stosunkowo zamożnym, kupuje nierucho-
mości, udziela pożyczek, funduje dzwon dla kościoła parafial-
nego, bywa ojcem chrzestnym, w jego domach mieszkają
żebracy, w końcu zostaje pochowany w kościele parafialnym S.
Vitale w Chiasso, co na owe czasy było dużym przywilejem.
Rozdział omawiający działalność Baltazara Fontany opie-
ra się w swoim zrębie na dotychczasowych badaniach. W wyni-
ku krytycznego ich podsumowania po raz pierwszy
otrzymujemy pełny chronologiczny przegląd podróży, zlecenio-
dawców, realizacji i współpracowników artysty uzupełniony
faktami z jego życia udokumentowanymi w odnalezionych
przez autora źródłach z Archiwum Parafialnego w Chiasso.
Rozdział ten wraz z katalogiem dzieł, wyborem wypisów archi-
walnych i albumem daje nam najpełniejszą, jak dotąd, prezen-
tację materiałów na temat działalności i dorobku artystycznego
Fontany, cenną także dlatego, że tak szeroko uwzględnia wyni-
ki niepublikowanej dysertacji L. Mńćelovej. Dodajmy w tym
miejscu, że Karpowicz powiększył ten dorobek przypisując
Baltazarowi kilka dalszych dzieł: model hełmu wieży kościoła
św. Anny w Krakowie (kat. nr 9, il. 101), pomnik Jana Morszty-
na z kościoła reformatów w Krakowie (kat. nr 15, il. 124),
obramienia portretów biskupów: Małachowskiego, Denhoffa i
Dąbskiego z klasztoru franciszkanów w Krakowie (kat. nr 17,
19, il. 121-2, s. 111-3) oraz kilka z terenu Moraw (kat. nr 23,
30) i Krainy Jezior (kat. nr 21, 31); do katalogu zostało dołą-
czone omówienie błędnych atrybucji (z dzieł polskich: figura
Archanioła Michała z kościoła św. Marka w Krakowie).
O życiu i działalności artystycznej Baltazara przed 1688 r.
(tj- przed pierwszym udokumentowanym wyjazdem na Mora-
wy) wiemy tylko to, co możemy odczytać z jego późniejszych
dzieł. Metodę analizy porównawczej do rekonstrukcji genezy
artystycznej Fontany po raz pierwszy zastosował Julian Paga-


11. 1 . Kraków, kościół św. Anny, anioł z ołtarza św. Jana
Chrzciciela, 1 700- 1 701, fot. W. Górski
III. 1: Kraków, Eglise de la Sainte Anne, Ange d'autel de Saint
Jean-Baptiste, 1 700 - 1701, photo W. Górski

czewski w swym znanym artykule z 1938 r. Wywiódł on sztukę
naszego artysty z kręgu Berniniego, wskazując w niej przemoż-
ny wpływ konkretnych wzorów i ogólnej koncepcji artystycznej
stworzonych przez tego artystę, powtarzanych zaś i rozwijanych
przez jego współpracowników. Pagaczewski wysunął przypusz-
czenie, że Baltazar mógł być w zakresie rzeźby uczniem Ercole

82