PRZEGLĄD LITERATURY

Biuletyn Historii Sztuki
R.LIY 1992, Nr 2
PL ISSN 0006-3967

Franco Bernabei, Jan Białostocki, Formalism and Iconology, „Artibus et Historiae an Art Anthology , XI,
Vienna 1990, nr 22, s. 9-21.

Artykuł padewskiego profesora o Janie Białostockim zo-
stał napisany jako wstęp do włoskiej wersji The Message of
Images (1. wydanie angielskie IRSA Verlag, Wiedeń 1988). Po
rezygnacji przez Wydawnictwo IRSA z publikacji kilkudziesię-
ciu artykułów poświęconych pamięci Białostockiego w księdze
pod wstępnym tytułem Porta Mortis, ukazał się on w wersji
angielskiej, w 22 numerze czasopisma redagowanego przez dr
Józefa Grabskiego.
Rozważania Bernabei poprzedzone są nową interpretacją
znanych metod Wólfflina, Fiedlera, Warburga, Panofsky'ego,
Riegla, Benjamina i Kublera.
Autor artykułu uważa, że nazwisko Jana Białostockiego
było związane z metodą ikonologiczną od wczesnych lat 50., aż
do śmierci Profesora w 1988 r. Bernabei próbuje też wyjaśnić
koncepcję poszczególnych studiów zebranych w The Message
of Images w szerszym kontekście.
Bernabei przypisuje Białostockiemu m.in. nostalgiczne dą-
żenie do humanistycznego ideału jedności kultury, przy do-

strzeganiu złożonych relacji między wiedzą i moralnością, wol-
nością jednostki a wolnością społeczeństwa, wreszcie przesad-
ny patos przy omawianiu tematów ikonograficznych, które
poświęcone były emigrantom i bohaterom narodowym. Sądzi,
że wynikało to z sytuacji politycznej i moralnej intelektualistów
w Europie zdominowanej przez Sowietów.
Artykuł kończy Bernabei cytatem z Jana Białostockiego o
Fromentin jako krytyku sztu<i Jawnej.
Mimo wielu braków i uproszczeń artykuł jest wartościową
próbą analizy metod Jana Białostockiego, w szerokim kontek-
ście metodologii XIX i XX-wiecznych. F. Bernabei zobowią-
zuje polskich historyków sztuki do bardziej szczegółowej
interpretacji metod stosowanych przez Jana Białostockiego.
Wniosek z lektury jest następujący: tekst Bernabei należy
przetłumaczyć jak najszybciej na język polski, korzystając z
oryginalnej włoskiej wersji.
Juliusz A. Chrościcki

Sergio Bertelli, II corpo del re, Sacralitd del potere nell' Europa medievale e moderna. Firenze 1990, Ponte alle
Grazie (Gruppo editoriale fiorentino SRL), ss. 293, il. 86, Seria: Saggi storia.

Książka S. Bertellego, profesora historii Uniwersytetu Flo-
renckiego, należy do najważniejszych publikacji europejskich z
zakresu symboliki i rytuału władzy królewskiej. Nawiązuje ona
do tradycji badań Marca Blocha i Ernesta H. Kantorowicza.
Rozważania historyczne i antropologiczne nad naturą ce-
remonii religijnych i świeckich rozpoczyna autor od definicji
Claude Villette, że jest to dzieło pobożności zewnętrznej, po-
twierdzenie kultu [a równocześnie], jest służbą wewnętrzną,
którą człowiek oddaje Bogu, i zamyka opisem śmierci Ludwika
XVI, jako męczennika religio regis.
Książka składa się z trzech części, z których pierwsza po-
święcona jest Triumfom i śmierci, a składa się z rozdziałów: Sua
Maesta (czyli deifikacja), Rytuały gwałtu, Wjazdy triumfalne,
następnie Baldachimy, Czapraki i Rozrzucanie monet („jac-
tum missilium ") . Ostatni rozdział tej części to Woły nadziewane
i Rozdawnictwo ziaren owsa.
Część druga zatytułowana Ciało naturalne władcy dzieli się
na rozdziały: Agnusek (baranek) z wosku, Oriens Augusti, Mo-
carność lędźwi władcy (rodzina i legalni spadkobiercy), Wspa-
niała uczta suwerena.
Część trzecia zatytułowana: Koniec sakralności, odnosi się
do sakry koronacyjnej władcy. Oto rozdziały: Król jest martwy,

Ciało uzurpatora i Nolite tangere christos meos. Książka jest
opatrzona aparatem naukowym, a bibliografia zawiera ponad
800 pozycji.
Kompozycja książki, jak i tytuły rozdziałów mogą być uz-
nane przez wielu za... prowokację. Nowatorstwo Bertellego
polega na łączeniu metod historycznych, religioznawczych i
antropologicznych. Szczegółowe wyjaśnienia w poszczególnych
rozdziałach (np. o wjeździe królewskim i jego trasach) są popi-
sem erudycji humanistycznej, rezultatem badań archiwalnych i
głębokiej obserwacji natury ludzkiej.
Dlatego gorąco zachęcam do lektury tej książki badaczy
wielu dyscyplin w Polsce. Mam też nadzieję, że książka doczeka
się recenzji w naszych czasopismach naukowych.
Jakopolonica, raczej przypadkowe, znalazły się: na odwro-
cie karty tytułowej drzeworyt z Missale dioecesis Plocensis
(Kraków 1520), jako przedstawienie dwóch potęg: duchowej
(Św. Stanisław Bp) i świeckiej (król w aureoli), a w bibliografii:
Argonauts of the Western Pacific - Bronisława Malinowskiego
(przetłumaczonej na język włoski w r. 1978) i Hercules Polonus
- Jerzego Banacha z 1984 r.
Juliusz A. Chrościcki

88