MAŁGORZATA SZAFRAŃSKA


II. 16. Kwatera parteru, drzeworyt,
wg F. Colonna, „Hypnerotomachia Poliphili", 1499 r.

wyżej — odnosiło się do sztuki strzyżenia roślin,
szósta do parterów ornamentalnych, siódma nato-
miast wynosiła piękno kamiennego trejaża. Roz-
powszechnienie kolumnowych pergoli i różnego
rodzaju podpór dla roślin w ogrodach była zasługą
twórców piętnastowiecznych, choć nie można wy-
kluczyć wcześniejszego stosowania kamiennych
podpór w krajach, jak Włochy, obfitujących w ka-
mieniołomy (il.22). Średniowieczne bindaże były
jednak wykonywane przeważnie przez cieśli, z lis-
tew i prętów drewnianych. Zastosowanie drewna do
wyrobu form trejażowych nie ustało ani w okresie
renesansu, ani później. Można powiedzieć, że drew-
niany trejaż jest trejażem klasycznym, a kamienny
tylko jego wariantem.
Nietrudno odpowiedzieć na pytanie, co skłoniło
twórców ogrodów do wprowadzenia podpór z ka-
mienia, na których rozpinano tradycyjne sklepienie
z listew. I tu, jak w przypadku strzyżenia roślin
i parterów ornamentalnych, chodziło o odtworzenie
elementu wyposażenia starożytnych ogrodów. Pod-
pory nowych bindaży stanowiły ciągi kolumn usta-
wionych na stylobacie bądź cokołach i dźwigają-
cych często belkowanie, a w sumie zachowujących
bardziej lub mniej ściśle zasady starożytnych po-
rządków. Francesco Colonna wszystkie aleje swojej

wyspy ocienił takimi bindażami, a ponadto za-
prezentował warianty wolnostojących kolumnad.
Jego nużące wyliczanie za każdym razem archi-
trawu, fryzu i gzymsu świadczy o tym, że przywiązy-
wał wagę do szczegółowej zgodności swoich bin-
daży ze starożytnym kanonem.
Pierwszy o nowym typie pergoli napisał Leone
Battista Alberti i uczynił to w kontekście wartych
naśladowania osiągnięć dawnej sztuki ogrodów.
Starożytni — pisał — zacieniali aleję pergolami
z winorośli, która pięła się po marmurowych kolum-
nach; grubość tych kolumn, wznoszonych w porządku
korynckim, byla równa jednej dziesiątej ich wysoko-
ści39. Wobec wysunięcia swego czasu hipotezy
wskazującej Albertiego jako domniemanego autora
Hypnerotomachii Poliphili40 warto zastanowić się
nad możliwym związkiem ogrodu zwiedzanego
przez Poliphila i ogrodu opisanego w De re aedifica-
toria. O obecności w obu ogrodach pergoli
all'antica była już mowa. Druga podkreślana przez
autora Hypnerotomachii nowość — partery or-
namentalne — też została opisana przez Albertiego:
Bardzo miły był zwyczaj stosowany przez starożyt-
nych ogrodników, którzy, schlebiając swym panom,
wypisywali na ziemi ich imiona literami z bukszpanu


11. 17. Kwatera parteru, drzeworyt,
wg F. Colonna, „Hypnerotomachia Poliphili", 1499 r.

14