JAN HARASIMOWICZ

Przypisy

1. J. H ARASIMOWICZ, Treści i funkcje ideowe sztuki śląskiej refor-
macji. 1520-1650, Wrocław 1986 (Acta Universitatis Wratisla-
viensis No 819, Historia Sztuki II); tenże, Morsjanua vitae. Śląskie
epitafia i nagrobki wieku reformacji, Wrocław 1992 (Acta Univer-
sitatis Wratislaviensis No 1098, Historia Sztuki III).
2. Zob. ostatnio: J. HARASIMOWICZ, Schlesische Epitaphien und
Grabmdler der Reformationszeit - ihre Typen und architektonisch-
plastische Struktur, [w:] Renaissance in Nord-Mitteleuropa. Hrsg.
von G. U. Grossmann, Bd. 1, Miinchen-Berlin 1990, s. 189-224;
tenże, Lutherische Bildepitaphien als Ausdruck des „Allgemeinen
Priestertums der Gldubigen" am Beispiel Schlesiens, [w:] Histori-
sche Bildkunde. Probleme - Wege - Beispiele. Hrsg. von B. Tolke-
mitt und R. Wohlfeil, Berlin 1991, s. 135-164; tenże, Paldsteder
Heiligen Dreifaltigkeit, Werkstdtten des Heiligen Geistes. Die Kir-
chen der evangelischen Schlesier in der habsburgischen Zeit, [w:]
GestaltgewordenerGlaube. FestschriftPeterPoscharsky (w druku).
3. J. HARASIMOWICZ, „Scriptura sui ipsius interpres". Protestanti-
sche Bild-Wort-Sprache des 16. und 17. Jahrhunderts, [w:] Text und
Bild, Bild und Text. DFG-Symposion 1988. Hrsg. von W. Harms,
Stuttgart 1990, s. 262-282, 314-318; tenże, Contra calvinianorum
idolomachiam. Die Bildersturme der Zweiten Reformation und die
lutherische Kunst urn 1600, [w:] L'Art et les rćvolutions. XXVlf
Congrćs international d'histoire de l'Art, Strasbourg 1-7 Septem-
bre 1989, Actes. Section 4: Les iconoclasmes, Strasbourg 1992,
s. 151-170; tenże, „Non minus sunt credenda, quam ipsi articuli".
La confession de foi apostolique dans la catćchese etl'artd'ćglise
luthćriens au siacie de la Reformę, [w:] Pensje, image et communi-
cation en Europe mćdievale. Apótres et prophetes au Credo (w
druku).
4. J. HAR ASIMOWICZ,Die Kunst der Reformationszeit. 1520-1650
(Forschungsvo rhaben, Hauptaufgabe). Deutsche Plastik 1550-
1660 (Forschungsvorhaben, Nebenaufgabe), „A. K. K. Archite-
ktur-, Kunst- und KulturgeschichteinNord-und Westdeutschland",
I (1990), nr 2, s. 21-26.
5. Por. J. HARASIMOWICZ, Śląski luteranom wieku reformacji -
próba charakterystyki, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka"
XXXIX (1984), s. 493-516.
6. Syntetyczne opracowanie Alfreda Wiesenhuttera, obejmujące tak-
że Śląsk, Wielkopolskę, Prusy Królewskie i Książęce, niegdyś z
pewnością ważne i inspirujące, nie spełnia, niestety, współczes-
nych kryteriów naukowości. Zob. A. WIESENHUTTER, Prote-
stantischer Kirchenbau des deutschen Ostens in Geschichte und
Gegenwart, Leipzig 1936.
7. Sporych lukwdawnej niemieckiej inwentaryzacji zabytków wscho-
dnich obszarów Brandenburgii nie są w stanie zrekompensować
dwie skromne polskie publikacje typu katalogowego: S. KO-
WALSKI, Zabytki środkowego Nadodrza. Katalog architektury i
urbanistyki, Zielona Góra 1976; tenże, Zabytki województwa
zielonogórskiego, Zielona Góra 1987.
8. Publikacje takie wydawane są, w coraz doskonalszych, bogato
ilustrowanych wersjach, przez wschodnioniemieckie Kościoły
ewangelickie. Zob. ostatnio: N. BUSKE, G. BAIER, Dorfkirchen
in der Landeskirche Greifswald. Wyd. 2, Berlin 1987; E.
BADSTUBNER, Stadtkirchen der Mark Brandenburg. Wyd. 3,
Berlin 1988.
9. H.BETHE, Die Kunst am Hofe der pommerschen Herzoge, Berlin
1937; tenże, Neue Funde zur Kunst am Hofe der pommerschen
Herzoge, „Greifswald-Stralsunder Jahrbuch", I (1961), s. 152-
171; Z. FAFIUS, M. GLIŃSKA,Z. RAD ACK1,Mecenat książąt
zachodniopomorskich w XVI i XVII w., [w:] Funkcja dzieła sztuki.
Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Szczecin, listo-
pad 1970, Warszawa 1972, s. 135-184; Sztuka na dworze książąt
Pomorza Zachodniego w XVI-XVII wieku. Katalog wystawy, War-
szawa-Szczecin 1986.

10. M. GLIŃSKA, Plastyka kamienna na Pomorzu Zachodnim w
latach 1530-1640, [w:] Sztuka Pomorza Zachodniego. Pod red. Z
Świechowskiego, Warszawa 1973, s. 305-365; taż, Działalność
kamieniarzy pochodzenia niderlandzkiego na Pomorzu Zachod-
nim na przełomie XVI i XVII w., [w:] Sztuka około roku 1600.
Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki zorganizowanej
przy współpracy Wydziału Kultury Prezydium WRN w Lublinie.
Lublin, listopad 1972, Warszawa 1974, s. 315-337.
11. H. BETHE, Die Bildnisse des pommerschen Herzogshauses, „Bal-
tische Studien", N. F. XXXIX (1937),s. 71-99; K. O. KONOW,
Die Bildnisse Herzog Bogislaus X., tamże, N. F. LX (1974), s.
61-74; J. KOCHANOWSKA, Wizerunki książąt pomorskich w
ołtarzach 2 połowy XVI i początku XVII wieku z terenu Pomorza
Zachodniego, [w:] Portret. Funkcja - forma -symbol. Materiały
Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Toruń, grudzień 1986,
Warszawa 1990, s. 365-375; Z. KRZYMUSKA-FAFIUS, Sie-
demnastowieczny „Portret przełożonych szpitala św. Gertrudy" w
Szczecinie, ibidem, s. 393-413.
12. A. SEIDEL, J. HARASIMOWICZ, Die Bildausstattung der ehem.
evang. Kirsche zu Klępsk (Klemzig) in der Mark Brandenburg, [w:]
GestaltgewordenerGlaube. FestschriftPeterPoscharsky (w druku).
13. Zob. H. -G. LEDER, N. BUSKE, Reform und Ordnung aus dem
Wort. Johannes Bugenhagen und die Reformation im Herzogtum
Pommern, Berlin 1985; „Dem Wort nicht entgegen... ".Aspekte der
Reformation in der Mark Brandenburg. Hrsg. von H. -U. Delius,
M. -O. Kunzendorf und F. Winter, Berlin 1988.
14. Die Bau- und Kunstdenkmdler der Provinz Pommern, Teil2: Der
RegierungsbezirkStettin. Hrsg. von H. Lemcke, Bd. II: Die Kreise
Randow, Greifenhagen und Pyritz (cyt. dalej: Lemcke II), Heft
VII: Der Kreis Pyritz, Stettin 1906, s. 333-336, 348-351, fig. 3,7.
15. Die Bau- und Kunstdenkmdler der Provinz Pommern, Teil 2, Bd.
III: Die Kreise Satzig, Naugardund Regenwalde (cyt. dalej: Lemcke
III), Stettin 1912, s. 434-440, fig. 87-90; J. KOCHANOWSKA,
Wysiedle. Wyposażenie kościoła (ołtarz 1608 r.), Szczecin 1983
(dokumentacja konserwatorska, mps w PKZ Szczecin).
16. Lemcke II, Heft VII, s. 342-344. Obrazy pasyjne są sygnowanym
dziełem Michała Haentza z Choszczna, któremu przypisać można
także, znając ówczesną praktykę artystyczną, całą „modernizację"
ołtarza.
17. Por. O. THULIN, Cranach-Altdre der Reformation, Berlin 1955.
18. Ufundowany przez księcia Barnima XI tzw. ołtarz darłowski
(1568), dzieło związanego z warsztatem Łukasza Cranacha Młod-
szego Monogramisty „T", znajduje się w zbiorach Muzeum Na-
rodowego w Szczecinie. Zob. T. MODELSKA, W sprawie
odnalezienia sygnatury tzw. tryptyku Barnima XI, „Biuletyn Historii
Sztuki", XXVI (1964),nr 2,s. 112-114; Sztuka na dworze książąt
Pomorza Zachodniego..., poz. kat. 18, il. 12; J. KOCHANO-
WSKA, Wizerunki..., s. 368-369, il. 1.
19. Pentaptyk fundacji tego księcia, namalowany około 1577 roku
przez pochodzącego z Florencji malarza Jana Baptystę Peri-
niego, ustawiony był do czasu ostatniej wojny w kaplicy szcze-
cińskiego zamku. Zob. m.in.: Z. FAFIUS, M. GLIŃSKA, Z.
RADACKI, o.c., s. 171-172, il. 27; J. KOCHANOWSKA,
Wizerunki..., s. 372-374, il. 4 (część środkowa).
20. W kościele w Krępcewie koło Stargardu znajduje się - wbardzo
złym stanie - tryptyk fundacji Kaspra von Wedel (1607), dzieło
czynnego na dworze w Szczecinie malarza Marcina Redtela. Zob.
Lemcke II, Heft VII, s. 378-381, fig. 24; J. KOCHANOWSKA,
Wizerunki..., s. 374, il. 5.
21. Fundacją rodziny Pauli, sprawującej niemal dziedzicznie funkcję
burmistrza w Gryfinie, był malowany ołtarz główny tamtejszej
fary (1580), autorstwa Dawida Redtela Starszego, przechowywa-
ny obecnie w szczecińskim Muzeum Narodowym. Zob. Lemcke
II, Heft VI: Der Kreis Greifenhagen, Stettin 1902, s. 203-206,

10