Biuletyn Historii Sztuki
R.LIV, 1992, Nr 3
PL ISSN 0006-3967

BARBARA JANUSZKIEWICZ
Szczecin, Muzeum Narodowe

KIELICH KSIĘCIA BARNIMA

Złotnictwo na Pomorzu Zachodnim w XVI w. na-
leżało do rzemiosł wiodących, służąc potrzebom dwo-
ru książęcego. Burzliwe dzieje księstwa od lat 30.XVII
w., liczne wojny, a zwłaszcza II wojna światowa, doko-
nały ogromnych spustoszeń wśród dzieł tego rzemiosła.
Najpełniejszy obraz zasobów złotnictwa zachodniopo-
morskiego pochodzi z przełomu XIX i XX w. Przepro-
wadzona w owym czasie przez Lemckego, Bóttgera i
Haselberga inwentaryzacja zabytków okręgu szczeciń-
skiego, koszalińskiego i stralsundzkiego, której wyniki
publikowano sukcesywnie w latach 1880-1915, odnoto-
wuje opisy wielu istniejących jeszcze in situ obiektów
złotnictwa1. Jej uzupełnienie stanowią przedwojenne
fotografie zabytków z terenu dawnego księstwa, prze-
chowywane obecnie w Archiwum Fotograficznym Mu-
zeum Narodowego w Szczecinie.
Wśród licznych jeszcze wówczas na Pomorzu Za-
chodnim renesansowych kielichów mszalnych wyróż-
niał się „kielich księcia Barnima", nazwany tak od
imienia fundatora (il. 1). Opis kielicha z pateną zamie-
ścił Lemcke w inwentaryzacji zamku książęcego w
Szczecinie, przy opisie wyposażenia wnętrza kaplicy
zamkowej". Podał tekst inskrypcji na naczyniu, wskazu-
jącej fundatora oraz datę 1558 przy herbie rodowym
księcia. Odrysował także znaki - mistrza i miasta, umie-
szczone na kielichu i patenie, nie podając ich interpre-
tacji (il. 2). Przypuszczenie autora, że znak W z
odwróconym krzyżem w połączeniu ze znakiem Szcze-
cina - głową Gryfa, można odczytać jako sygnaturę Ale-
ksandra Wegenera, pojawiło się później, przy opisie
innych naczyń, oznakowanych identycznie3. Rosenberg
połączył zdecydowanie znak mistrza - W z odwróconym
krzyżem - z nazwiskiem Wegenera4.
Wydawnictwa dotyczące złotnictwa szczecińskiego,
jak: katalog wystawy szczecińskich sreber kościelnych,
zorganizowanej w 1933 r. w muzeum miejskim w Szcze-
cinie i katalog wystawy Kunstpflege in Pommern otwar-
tej tamże w 1937 r. nie rozszerzyły zakresu wiadomości
na temat kielicha, mimo że pierwsze z nich po raz
pierwszy zamieściło pełny wykaz znanych dzieł Ale-
ksandra Wegenera5. Bethe w swej pracy, wydanej z tej


II. 1. Aleksander Wegener, Kielich księcia Barnima, stan
Z 1989 r. Fot. K. Gebel
III. 1: Alexandre Wegener, Calice du duc Barnim ,etat de
1989. Photo K. Gebel

samej okazji, z jakiej zorganizowano wystawę Kunst-
pflege in Pommern tj. trzechsetnej rocznicy wygaśnięcia
panującej dynastii książąt Pomorza Zachodniego, po
raz pierwszy przedstawił ocenę artystyczną kielicha i
powiązał jego fundację z określonymi działaniami księ-

47