BARBARA JANUSZKIEWICZ


II. 5. Paul Hoffman, Okładka książki ze Srebrnej Biblioteki
księcia Albrechta Pruskiego, ok 1555 r. Repr. wg A. Rhode,
U. Stóver
III. 5: Paul Hoffinan, Couverture d'un livre de la Bibliotheque
d'Argent du duc Albrecht de Prusse, vers 1555.
Repr. d'apres A. Rhode, U. Stóver

szkłem (il. 4). Inskrypcja brzmi: VAN. G.G./BERNIM.
H./Z. STETTIN-/PAMEREN. DER/KASSV-
BEN./V/WENDEN/FVRST. TO. RV/VND.
GRAF/TO.GVT. [Von Gottes Gnaden Barnim Herzog
zu Stettin - Pommern, der Kassuben und Wenden,
Fiirst total(?) Rugien und Graf total(?) Gutzkow]9.
Elementy te sprawiają wrażenie wstawionych później i
dopasowanych - zapewne przez samego Wegenera - na
polecenie księcia do istniejącej już, gotowej kompozycji.
Analogie do motywów dekoracyjnych występują-
cych na kielichu księcia Barnima dotyczą poszczegól-
nych rodzajów, natomiast połączenie tych różnych
elementów zdobniczych jest oryginalnym, własnym po-
mysłem Aleksandra Wegenera. Jeżeli przyjmiemy rok
„1558" jako datę powstania kielicha, to podkreślić na-

leży wyjątkowo wczesne użycie nowych wówczas orna-
mentów: maureski i okuciowo-rollwerkowego.
Widoczne jest to wyraźnie w zestawieniu analogii,
najbliższych kielichowi:
- okładki książek z tzw. Srebrnej Biblioteki księcia
Albrechta Pruskiego w Królewcu: Christopher Rit-
ter I10, 1547; Paul Hoffman, Hieronymus Kósler,
ok. 1555 (il. 5 i 6); Gerhard Lentz11, ok. 1555-60
(maureska i ornament wstęgowy)
- sześć składanych pucharków, Paulus Kleinau12,
około 1560 (trawiony ornament maureski wokół
krawędzi)
- puchar ze scenami myśliwskimi, Rostock, około
1570 (ornament okuciowo-rollwerkowy)
- tzw. kielich żartobliwy, Sebald Buel, 1575, określa-
ny jako pierwsze w Norymberdze naczynie z orna-
mentem okuciowym14
- tzw. cesarski zestaw chrzcielny: misa i dzban, zapew-
ne wyrób mediolański, 1571'3 (ornament okucio-
wo-rollwerkowy i owalne medaliony wypełnione
maureską)
- projekt pucharu, Bernhard Zahn, 158116 (główki
aniołków w ornamencie okuciowo-rollwerkowym).
Oparciem dla Wegenera były niewątpliwie wzorniki
motywów dekoracyjnych dla złotnictwa, wydawane
wówczas masowo, zwłaszcza we Flandrii. Maureska,
często w owalnych medalionach, pojawia się we wzor-
nikach Virgila Solisa", tak jak i ornament okuciowy
lub okuciowo-rollwerkowy, połączone z elementami
antropomorficznymi, owocami i kwiatami. Występują
one również w projektach i wzornikach Matthiasa
Zundta, Erasmusa Hornicka i Hansa Muelicha. Orna-
ment wstęgowej plecionki widnieje w projektach
Etienne Delaune'a". Istotne jest to, że projekty te,
pochodzące z połowy XVI w., dotyczą biżuterii. Na
naczyniach ozdobnych lub kościelnych pojawiają się
natomiast dopiero w latach 70. XVI w.
Aleksander Wegener byłby więc prekursorem,
wprowadzającym nowe zdobnictwo do dekoracji na-
czyń i przenoszącym na całe złotnictwo wzory, używane
dotąd tylko w wyrobach jubilerskich. Rok śmierci księ-
cia Barnima XI - 1573 stanowi granicę, do której teo-
retycznie można byłoby przesunąć okres powstania
kielicha. Mieściłby się wówczas i tak wśród czołowych
dzieł złotnictwa europejskiego.
Należy rozważyć jeszcze inną hipotezę: pominięcie
„numeracji" przy imieniu księcia na inskrypcji może
sugerować jako ewentualnego fundatora również stry-
jecznego wnuka i imiennika, księcia Barnima Xlr9.
Hipoteza ta nie ma oparcia w danych archiwalnych i nie

50