MAŁGORZATA SZAFRAŃSKA

Przypisy

1. Podstawowym wydaniem krytycznym Hypnerotomachii Po-
liphili jest edycja opracowana przez G.Pozziego i L.Ciap-
poni, Padova 1964; tłumaczenia tego utworu (francuskie
i angielskie) wzbogaciły się ostatnio o wersję hiszpańską
(Sueho de Polifilo, Valencia 1981); wydania Hypnerotoma-
chii i dotyczącą jej literaturę powstałą do 1850 r. omawia
R.BARRAUD, Essai de Bibliographie du Songe de Poliphile,
"La Bibliofilia", XV, 1913/1914, nr 1, s.21-29. O autorze
por. M.T. CASELLA, G. POZZI, Francesco Colonna.
Biografia e opere, Padova 1959 oraz hasło Francesco Colon-
na w Enciclopedia Italiana, t.X, Milano 1931, s.853-854
(zwłaszcza bibliografia). Gruntownie sprawę innego przy-
puszczalnego autora — F.Colonny z Palestriny zbadał
M.CALVESI, II sogno di Polifilo prenestino, Roma 1980.
Stroną ilustracyjno-hieroglificzną Hypnerotomachii zajmo-
wali się: A. ILG, (Ueber den kunsthistorischen Werth der
Hypnerotomachia Poliphili. Ein Beitrag zur Geschichte der
Kunstliteraratur in der Renaissance, Wien 1872), C.HUL-
SEN (Le illustrazioni della "Hypnerotomachia Poliphili" e le
antichita di Roma, Firenze 1910), M.PRAZ (La „Hyp-
nerotomachia Poliphili", "Paragone", I, 1950, nr 6, s.11-16)
oraz G. POZZI i L.A. CIAPPONI (La cultura figurativa di
Francesco Colonna e 1'arte veneta, "Lettere Italiane", XIV,
1962, nr 2, s.151-169). Wpływem tego utworu na artystów
zajmował się F.SAXL (A Scene from the „Hypnerotoma-
chia" in a Painting by Garofalo, "Journal of the Warburg and
Courtauld Institutes", I, 1937/1938, s.169-171), G.P. CLE-
RICI (Tiziano e la „Hypnerotomachia Poliphili" "Biblio-
filia", XX, 1919, s.3-31, M. KAHR (Titian, the „Hypnero-
tomachia Poliphili" woodcuts and antiquity, "Gazette des
Beaux-Arts", LXVII, 1966, Fevrier, s.l 19-127), A. BLUNT
(The „Hypnerotomachia Poliphili" in 17-th-Century France,
"Journal of the Warburg and Courtauld Institutes", I,
1937/1938, s.117-137). O literackiej stronie dzieła ważne
sądy sformułował G.D. PAINTER (The Hypnerotomachia
Poliphili ofl499. An introduction on the Dream, the Dreamer,
the Artist, and the Printer, London 1963). Wiele materiału
informacyjnego zawiera, kontrowersyjna jednak w swych
wnioskach, praca E.Kretzulesco-Quaranty (Les jardins du
songe. „Poliphile" et la mystique de la Renaissance, Paris
1976), gdzie też obszerna bibliografia (s.428-451).
2. Ostatnio np. M.MASTROROCCO, Le Mutazioni di Proteo
— i giardini medicei del Cinquecento, Firenze 1981, s.27-35.
3. O znaczeniu Hypnerotomachii Poliphili jako literackiego
podsumowania systemu filozoficznego "oświeconego koś-
cioła" papieży Mikołaja V i Piusa II por.: KRETZULES-
CO-QUARANTA, o.c., s.25-40.
4. Hypnerotomachia Poliphili, Venetia 1499, s.h2r. (wszystkie
cytaty w tłumaczeniu autorki).
5. Ibidem, s.h3r.
6. Hypnerotomachie ou Discours du songe de Poliphile, Dedui-
sant comme Amour le combat a Toccasion de Polia, tł. franc.,
Paris 1554, s.44r.
7. Hypnerotomachia...,, s.h4r.
8. A. de VRIES, Dictionary of Symbols and Imagery, Amster-
dam-London 1974, s.216.

9. Por.np. automatyzXIII-XIV w.w Hesdin (M.CHARAGE-
AT, Le parć d'Hesdin, creation monumentale du XIII' siecle.
Ses origines arabes. Son influence sur les miniatures de Tepitre
d'Othea, "Bulletin de la Societe de 1'Histoire de 1'Art
Franęais", 1950, s. 9; M. BRUNET, Le parć d'attractions des
ducs de Bourgogne a Hesdin, "Gazette de Beaux-Arts",
LXXVIII, 1971, Decembre, s.331-342).
10. M. LEVI d'ANCONA, The Garden of the Renaissance.
Botanical Symbolism in Italian Painting, Firenze 1977, s.65.
11. Po wyjściu z tego ogrodu Poliphilo został zaprowadzony na
wieżę, skąd pokazano mu "Labirynt Wodny", będący
alegorią trudów człowieka w jego życiu na ziemi kończącym
się surowym osądem wszystkich jego poczynań; razem więc
— ogród i labirynt — charakteryzowały życie ziemskie
w jego wymiarze przyrodniczym i antropologicznym .
12. LEVI d'ANCONA, o.c.,s.l92.
13. Ibidem, s.190.
14. Hypnerotomachia...„s.h4r.
15. Ibidem, s.h4v.
16. Hypnerotomachie ou Discours..., s. 44v.
17. Hypnerotomachia.., s. l.c.
18. O renesansowej koncepcji muzyki kosmicznej por. C. de
TOLNAY, The Musie of the Universe — Notes on a Painting
by Bicci di Lorenzo, "The Journal of the Walters Art
Gallery", VI, 1943, s.83-104; S. MOSSAKOWSKI, Pitago-
rejska teoria piękna i jej rola w teoriach artystycznych
i naukowych doby Humanizmu, [w:] tenże. Sztuka jako
świadectwo czasu, Waszawa 1980, s.42-55.
19. Hypnerotomachia..., s.h4r. Te treści podkreśla też symbolika
trzech sfinksów podtrzymujących obelisk w ostatnim ogro-
dzie, z których jeden miał głowę zwierzęcą, drugi pół twarzy
ludzkiej, a trzeci twarz człowieka, co miało demonstrować
stopnie coraz doskonalszego poznania rzeczy na pozór
niezrozumiałych.
20. Choć jeszcze później pojawiały się mistyczne parabole, np.
J.R. AUSTEN, Treatise on Fruit-Trees and The Spirituall
Use of an Orchard, London 1653.
21. Hypnerotomachia ..., s.s6r.
22. Ibidem, s.s6v.
23. L.c.
24. Ibidem, s.tlr-tlv
25. Ibidem, s.t5r.
26. Ibidem, s.t2v-t3r
27. Ibidem, s.t4v-t5r.
28. Ibidem, s.t5r-t5v
29. Ibidem, s.t8r-ulr.
30. Ibidem, s.ulv-u2r.
31. Ibidem, s.u2r-u2v.
32. Ibidem, s.u3v-u5r.
33. Ibidem, s.u5v-u6r
34. Ibidem, s.u6v.
35. Ibidem, s.y4r.
36. L.c.
37. O "starożytniczych" zainteresowaniach Colonny, wysoko
ocenianych przez współczesnych, świadczy m.in. zachowany
epigram dedykowany Francisco Columnae antiquario (C.

22