OGRODY POLIPHILA

DIONISOTTI, Per Francesco Colonna, "Italia Medioevale
e Umanistica", IV, 1961, s.323-326). M.Calvesi zwrócił
uwagę na to, że autor wzorował pewne opisy „Hypne-
rotomachii" na autentycznych zabytkach Palestriny
— starożytnego Praenestum (M. CALYESI, Identificato
1'autore del Polifilo, "Europa Letteraria", 1965, nr 35,
s.56-60).
38. Duży udział fantazji, niemal równouprawnienia jej z erudy-
cją przy odtwarzaniu starożytności jest czynnikiem nie
dającym się pominąć przy interpretacji „Hypnerotomachii"
(L. DONATI, Studio esegetico sul Polifilo, "La Bibliofilia",
LII, 1950, s.38-42).
39. L.B. ALBERTI, Ksiąg dziesięć o sztuce budowania, tłum.
I.Biegańska, Warszawa 1960, s.250.
40. Przyjmując, oczywiście, datę 1467 jako moment powstania
utworu (KRETZULESCO-QUARANTA, o.c., s.253).
41. Alberti, l.c.
42. L.c.
43. Ibidem, s.249.
44. Hypnerotomachie ou Discours..., s.l06r.
45. Na wpływ De re aedificatoria na utwór Colonny zwrócił
uwagę m.in. Giovanni POZZI, Francesco Colonna et Alde
Manuce, Berne 1962, s.26. O pewnej zależności Hypneroto-
machii od dzieła Albertiego i od Cornucopiae N.Perottiego
(1489) por. S.A. HALL, The Fountain in Italy: Designs and
Descriptions 1400-1530, London University 1982, mps,
s.26-30.
46. O związku domniemanego autora Hypnerotomachii
- F.Colonny z Palestriny z humanistą Faustino Perisauli,
opiewającym urodzajność ziemi i zestawiającym długie listy
roślin pisze CALYESI, o.c., s.44nn.
47. Np. P. de Ronsard, Les Amours, XXIII, Paris 1552-1553.
48. P. de RONSARD, Stances de la fontaine d'Helene (w:) Le
second livre des sonnets pour Helene, Paris 1578, LI, 54-56.
49. T. ZARĘBSKA, Teoria urbanistyki włoskiej XViXVI wieku,
Warszawa 1971, s.91.
50. O domniemanym wpływie Hypnerotomachii na dziedziniec
rzeźb Belwederu D.Bramantego pisze E.H. GOMBRICH,
Symbolic Images. Studies in the Art of the Renaissance,
London 1972, s.102-108 oraz tenże Hypnerotomachiana,
"Journal of the Warburg and Courtauld Institutes", XIV,
1951, s.119-125.
51. S. SERLIO, Regole generali di architettura di... sopra le
cinque mamiere de gli edifici, Venetia 1544.
52. E. DUPUY, Bernard Palissy. L'Homme-1'Artiste-le Sa-
vant-TEcrivain, wyd.II, Genere 1970, s.256.
53. B. PALISSY, Recepte veritable, par laquelle tous les hommes
de la France pourront apprendre d multiplier et augmenter
leurs thresors, La Rochelle 1563, (cyt. wg: Oeuvres completes
de ..., Paris 1961, s.59, 61).
54. Ibidem, s.75.
55. Na kształt i dyspozycję wyspy miały zapewne wpływ w pier-
wszym rzędzie schematy kół koncentrycznych z Boskiej
Komedii Dantego (który to utwór dostarczył wzoru dla
niejednego elementu Hypnerotomachii). Drugim modelem
mógł być platoński opis Atlantydy — wyspy z górą otoczoną

kręgami ziemi i kanałów, wypełnionej drogocennościami
i wszystkimi tworami natury, cyną i mosiądzem oraz z takim
samym, jak w Hypnerotomachii systemem kanałów od-
prowadzających wodę z wyspy na zewnątrz (Platon, Kritias,
VII, 113, VIII, 116, IX, 117; o znajomości w połowie XV w.
we Włoszech Kritiasza por. J. ONIANS, Alberti and Filarete,
„Journal of the Warburg and Courtauld Institutes",
XXXIV, 1971, s.96-114). Przypuszczalne nawiązanie do
opisu Atlantydy jest tym bardziej prawdopodobne, że w obu
tekstach chodzi o społeczną utopię: o model idealnej społecz-
ności. Ustalona ponad wszelką wątpliwość archeologiczna
wiedza F.Colonny i jego skłonność do prób rekonstrukcji
starożytnych zabytków mogły stanowić dodatkowy bodziec
do zainteresowania się platońskim dialogiem.
56. Hypnerotomachia ..., s.s6v.
57. Ibidem, s.s7r-s7v.
58. LEVI d'ANCONA, o.c., s.250.
59. Ibidem, s.lll.
60. Ibidem, s.135.
61. Ibidem, s.296.
62. W takiej funkcji pojawił się np. na obrazie ze "słoniem
z liliami" w Galerii Franciszka I w Fontainebleau (D. i E.
PANOFSKY, The Iconography of the Galerie Francis I at
Fontainebleau, "Gazette des Beaux-Arts", LII, 1958, Sep-
tembre, s.131).
63. Połączenie Apolla ze słońcem doszło do głosu na kartach
Hypnerotomachii Poliphili: w opisie tronu królowej Eleut-
heridy (por. interpretacja sali tronowej KRETZULES-
CO-QUARANTA, o.c., s.140-144).
64. M. SZAFRAŃSKA, The philosophy of nature and the grotto
in the Renaissance garden, "Journal of Garden History", IX,
1989, nr 2, s.76-85.
65. A. BOCZKOWSKA dowodzi, że w przedstawieniach astro-
logicznych planeta Wenus była często kobietą stojącą po
kolana w wodzie (Hieronim Bosch. Astrologiczna symbolika
jego dziel, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1977,
s.125).
66. Hypnerotomachia... s.tlr.
67. Różnicę między nowym sposobem "przestrzennego" budo-
wania znaczeń w ogrodzie a średniowiecznym wprowadza-
niem symboli do wirydarza ukazuje dobitnie porównanie
omawianego dzieła z Roman de la Rose, o którego niewątp-
liwych parantelach z Hypnerotomachią pisze L.
FIERZ-DAVID, Der Liebestraum des Poliphilo, Zurich
1947 oraz P. DRONKE w wydaniu krytycznym dzieła
. (Zaragoza 1981, s.62f-65). — Poemat J.Gohory'ego, Live de
la fontaine perilleuse, Paris 1572 nawiązywał równocześnie
i do Roman de la Rose i do Hypnerotomachi Poliphili.
— Wpływ podróży we śnie przez ogrody w Roman de la Rose
na podróż śniącego Poliphila wydał się możliwy już La
Fontaine'owi (CASELLA, POZZI, o.c., t.I, s.98).
68. F. A. YATES, Sztuka pamięci, tłum.W.Radwański, War-
szawa 1977. s.13.
69. Hipotezę związku Hypnerotomachii Poliphili ze sztuką pa-
mięci wysunęła, nie rozwijając jej, F. A. YATES (ibidem,
s.131). Podobne stanowisko zajął M. GABRIELE (Iconolo-

23