RECENZJE - WYSTAWY

Biuletyn Historii Sztuki
R.LIV, 1992, Nr 3
PL ISSN 0006-3967

IWONA B. KLUK
Olsztyn, Muzeum Warmii i Mazur

„MALARSTWO RELIGIJNE NA WARMII XVII I XVIII W."
Lidzbark Warmiński, Zamek, czerwiec 1992.


II. 1. Malarz nieznany (wg Rembrandta), „Chrystus uciszający
burzę", 3. ćw. XVII w.
III. 1: Peintre inconnu (d'apres Rembrandt), „ Christ calmant
la tempete ",3° quart du XVlf siecle

Prezentowana wystawa nawiązuje do wcześniejszej ekspo-
zycji z lipca 1985 r. p.t. Malarstwo warmińskie XVI-XVII w.
Obiekty znajdujące się na obecnej wystawie związane są z
terenem Warmii bądź to przez osobę autora, bądź poprzez
miejsce swego pochodzenia. Poszczególne obrazy powstały w
ciągu XVII w. i na początku XVIII w bardzo ważnym dla
rozwoju malarstwa religijnego momencie.
W 1563 r. Sobór Trydencki uchwalił dekret De invocatio-
ne, veneratione et reliquis sanctorum et sacris imaginibus. W
Polsce postanowienia dekretu przyjęto na synodzie w Piotrko-
wie (1577), ale dopiero synod krakowski (1621), pod przewod-
nictwem biskupa Marcina Szyszkowskiego, wprowadził je w

życie. Wydano m.in. zakaz: rozpowszechniania grafik z nie-
mieckimi tekstami, aktualizacji tematów religijnych (szczegól-
nie twarzy Madonny), nadmiernego bogactwa stroju,
przedstawiania zwierząt jako dominującego motywu w scenach
biblijnych.
Na Warmii uchwały soborowe wprowadził w życie jako
pierwszy kardynał Stanisław Hozjusz. W czasie, gdy Hozjusz
był legatem papieskim na Sobór Trydencki, wzrastało znacze-
nie zakonu jezuickiego. Niewątpliwie wtedy kardynał zapo-
znał się bliżej z programem ideowym zakonu. W 1564 r., gdy
król Zygmunt August (jako władca państwa katolickiego) przy-
jął uchwały soborowe, Hozjusz mógł sprowadzić jezuitów do
Polski (pierwsza placówka powstała w warmińskim Braniewie).
Druga połowa XVI w. nie przyniosła wielu zmian w sztuce
na Warmii. Było to spowodowane dwoma czynnikami. W tym
czasie więcej uwagi poświęcono organizacji i dyscyplinie w Ko-
ściele. Sprecyzowanie postanowień dekretu De invocatione,
veneratione et reliquis sanctorum et sacris imaginibus nastąpiło
dopiero w latach 20. XVII w. W tej sytuacji oddźwięk uchwał
trydenckich w malarstwie około 1600 r. był jeszcze niewielki.
Świadczy o tym prezentowane na wystawie Przybycieśw. Urszu-
li do Kolonii. Złocistą kolorystyką oraz bogactwem stroju obraz
przypomina bardziej XVI w. malarstwo weneckie niż surową w
swym charakterze sztukę kontrreformacji.
Sztukę wczesnego baroku prezentuje na wystawie Adora-
cja Dzieciątka. Pod względem kompozycji obraz przypomina
ten z 1605 r. w lidzbarskiej farze. Postanowienia synodu krako-
wskiego widoczne są już w Pokłonie Trzech Króli (2. ćw. XVII
w.). Sylwetki konia i wielbłąda umieszczono na drugim planie.
Pod względem kompozycji dzieło prezentowane na wystawie
jest analogiczne do obrazu z ołtarza św. Marcina w katedrze we
Fromborku.
Położenie Warmii na pograniczu kultury katolickiej i pro-
testanckiej sprzyjało występowaniu różnorodnych wpływów.
Najsilniejsze było w tym okresie oddziaływanie Gdańska, Elblą-
ga i Królewca. W malarstwie gdańskim na przełomie XVI i
XVII w. dominuje nurt, który miał służyć podnoszeniu splen-
doru miasta. Reprezentowali go Hans Vredeman de Vries,
Anton Molier, Izaak van den Block. Do tego właśnie nurtu
nawiązuje na wystawie Uczta Baltazara (pod wpływem van den
Blocka). Można jednak stwierdzić, że nie oddziałał on tak
mocno, jak gdańskie malarstwo religijne reprezentowane przez
Biczowanie i Złożenie do grobu.
Olbrzymi wpływ na Warmii miała twórczość Hermana
Hana i Bartłomieja Strobla. Wpływ tego malarstwa nie ogra-

75