T

Biuletyn Historii Sztuki
R. LIV, 1992, Nr4
PL ISSN 0006-3967

ZDZISŁAW ŻYGULSKI JUN.
Kraków, Muzeum Narodowe

WSPANIAŁY TURNIEJ SPRAWIONY W POLSCE
(UWAGI KOSTIUMOLOGICZNE)

Odkrycie „księgi turniejowej"
W dniach od 12 czerwca do 6 grudnia 1992 r. w
salach sztokholmskiej Zbrojowni Królewskiej (Livrust-
kammareń) otwarta była wystawa zatytułowana Sen
rycerstwa i turnieje (Riddarlek och tornerspefy Najwię-
kszy tego rodzaju pokaz, jaki kiedykolwiek urządzono,
skupił obiekty z czołowych muzeów europejskich: z
Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu (z Hojjagd- und
Rustkammer, bo taką nazwę przyjęła należąca do tego
muzeum zbrojownia, Waffensammlung), z Królewskich
Zbrojowni Toweru w Londynie, Królewskiej Zbrojowni
w Madrycie, Muzeum Armii w Paryżu, Muzeum Histo-
rycznego w Dreźnie, z Arsenału i Królewskich Duń-
skich Zbiorów w Pałacu Rosenborg w Kopenhadze,
wreszcie z własnych zbiorów Królewskiej Zbrojowni i
Królewskiej Biblioteki w Sztokholmie. Zabytki zosta-
ły wyszukane, przygotowane i opisane przez najwy-
bitniejszych znawców przedmiotu, a nad całością
prac, trwających ponad dwa lata czuwała pani Lena
Rangstróm, kustosz sztokholmskiej Zbrojowni . Wy-
stawie towarzyszył imponujący, dwujęzyczny, szwe-
dzko-angielski katalog, dzieło zbiorowe, popis erudy-
cji i wykładnia wiedzy o historycznych turniejach,
stanowiący ważny element kultury i obyczaju, wywo-
dzący się ze średniowiecza, ale trwający w czasach
nowożytnych i naśladowany nawet dzisiaj. Literatura
dotycząca obyczaju turniejowego jest ogromna i jest
wspólnym dorobkiem uczonych, przede wszystkim fran-
cuskich, angielskich, austriackich, niemieckich i amery-
kańskich2.
Zgodnie z przyjętymi zasadami muzealnictwa na
wystawie sztokholmskiej zgromadzono, ułożone chro-
nologicznie, oryginalne obiekty ilustrujące obyczaj tur-
niejowy, a więc zbroje i broń, ubiory i oporządzenie,

rzędy, siodła i kropierze, znaki i emblematy, tkaniny
dekoracyjne i rzeźby, ponadto zaś bogatą ikonografię
turniejową, księgi z miniaturami, obrazy i ryciny. Poję-
cie turnieju potraktowane szeroko, poza samym star-
ciem rycerzy obejmowało wszelkie czynności przygoto-
wawcze oraz wydarzenia następujące po walce. Wzięte
zostały pod uwagę różne typy turniejów, a także ich
formy późne, zwane karuzelami, wjazdy uroczyste i
parady określane angielskim słowem pageant, co ozna-
cza pochód, korowód lub żywy obraz. Turniej zresztą
zawsze bliski był widowiska teatralnego. Muzea ucze-
stniczące w imprezie bez wahania udostępniły swe skar-
by mające charakter unikatowy, bezcenny.
Organizatorzy nie zwrócili się do muzeów polskich
z prośbą o wypożyczenia, chociaż są w naszych zbio-
rach, głównie w Krakowie i Warszawie, obiekty turnie-
jowe godne uwagi. Polska należała do krajów z wysoko
rozwiniętą kulturą turniejową. Świadczy o tym choćby
sławny fryz turniejowy z czasów króla Zygmunta Sta-
rego w jednej z komnat wawelskich, obecnie właśnie
poddany renowacji, dowodzą tego liczne dokumenty
archiwalne.
Ku zaskoczeniu organizatorów Polska, choć nie pro-
szona pojawiła się na wystawie w sposób bardzo repre-
zentacyjny. Lena Rangstróm natrafiła na zapomnianą
księgę turniejową noszącą tytuł Tournois magnifique
tenue en Pologne3. Jest to tom oprawny w skórę, rozmiaru
42 x 39 cm, zawierający 124 karty z figurami malowa-
nymi akwarelą. Oprawa pochodzi z XVIII w. Właści-
cielem albumu był Carl Gustaf Tessin i jego ręką, atra-
mentem, wpisany jest wymieniony wyżej tytuł. Na
ostatniej stronie widnieje sygnatura Leyoncrona, za-
pewne Johana Leijoncrona, nadwornego krawca królo-
wej Krystyny. Lena Rangstróm opracowała hasło kata-
logowe dla wystawionej księgi i w katalogu zamieściła

3