RZEŹBY CAMPAGNI I FRANCO

Franco zatrudniony był przy wznoszeniu głównego oł-
tarza w S. Antonio. Poprzednio, ok. 1578-1579 prace
przy nagrobku Priulich prowadził natomiast Alessandro
Vittoria oraz Bartholo Calziner14, zaś rzeźby śś. Waw-
rzyńca i Hieronima odkuł Giulio del Moro15. Podpis
Franco jako architekta i zarazem członka komisji rzeczo-
znawców figuruje pod kontraktem zawartym w 1588 r. z
Vinzenzo Scamozzim na wykonanie Ponte di Rialto w
Wenecji16. Wreszcie w 1602 r. jako współpracownik Cam-
pagni odnotowany został przy ustawianiu, nieistniejących
obecnie, dwóch stiukowych figur do S. Teonisto w Trevi-
so17. Z naszym artystą łączono przebudowę fasady
kościoła S. Maria la Nova (1596-1599) w Neapolu1 ,
myląc go z Giovannim Cola Di Franco, architektem
aktywnym na południu Italii19. Należy podkreślić, że
dotychczas nieznane były samodzielne realizacje Cesa-
rego Franco, ani też dzieła przez niego sygnowane.
Geneza retabulum nawiązującego formą do fasady
architektonicznej, tak jak zrealizowano to w ołtarzu
św. Krzyża, sięga średniowiecza. Retabula w formie
dolnej kondygnacji fasady gotyckiego kościoła pojawi-
ły się w Italii już w XIII w. i rozprzestrzeniły się na
północ od Alp . Zredukowana jedynie do edikuli wer-
sja tego typu nastawy, występująca w sztuce włoskiej
od końca XV w., szczególnie zyskuje na popularności
w 2 poł. XVI w.21
Postaci dwóch aniołów odwróconych do siebie, a
zarazem flankujących wnękę na ołtarzu nieświeskim,
wzorowane są na pochodzącym z mediolańskiego ko-
ścioła S. Fedele ołtarzu S. Cuore wykonanym w latach
1569-1575 przez nadwornego malarza i architekta św.
Karola Boromeusza, Pellegrina Tibaldiego (il.7). Na
dzieło to zwrócił uwagę Mariusz Karpowicz w kontek-
ście analizy innego, XVIII-wiecznego ołtarza Najświęt-
szej Marii Panny22. Przy czym na ołtarzu włoskim
występują aniołowie-hermy podtrzymujący wyłamują-
ce się spod kapiteli trzony kolumn, zaś w Nieświeżu
aniołowie ukazani są w pełnej postaci.
Działający na dworze kardynała Karola Boromeusza
Pellegrino Tibaldi, zgodnie z kontrreformacyjnym zapotrze-
bowaniem, prowadził studia nad nadawaniem niektórym
antycznym motywom chrześcijańskich treści. Tak było w
przypadku "ludzi włożonych do kubła" jak określił
hermy potrydencki krytyk manieryzmu, Giovanni A. Gi-
lio. W jednej z wersji Tibaldiego występują anioły-hermy
jako podpory (ołtarze: S. Giuseppe, S. Ambrogio w katedrze
w Mediolanie)23. W drugim ujęciu, jak w przypadku
ołtarza S. Cuore, aniołowie podtrzymują wyłamujące
się spod kapiteli kolumny. Tę wersję reprezentuje pro-
jekt bramy znajdujący się obecnie w mediolańskiej Am-
brosianie24. Inne warianty integracji postaci aniołów z


II. 7. P. Tibaldi, ołtarz S. Cuore w kościele S. Fedele w
Mediolanie. Repr. wg Karpowicza
III. 7. P. Tibaldi, L'autel S. Cuore dans 1'eglise S. Fedele
d Milan. Reproduction d'apres M. Karpowicz

kolumną pojawiły się w XVII-wiecznej ikonografii po-
trydenckiej. Interesującą redakcją jest ołtarz NMP
(ok.1640) w kaplicy Niepokalanego Poczęcia NMP
w katedrze gnieźnieńskiej fundacji arcybiskupa
Wawrzyńca Gembickiego25. Podporę stanowią pełne
postaci aniołów podtrzymujących kapitele wsparte na
odcinkach kolumn. Z kolei na nagrobku papieża Ser-
giusza IV w Bazylice na Lateranie Francesco Borromi-
niego występuje jeszcze silniejsza integracja figur
aniołów z kolumnami26. W górnej części kolumny giną
pod dwoma skrzydłami aniołow i łaczą się z główkami
dźwigającymi belkowanie.

37