TADEUSZ BERNATOWICZ


II. 8. Kościół Bożego Ciała w Nieświeżu, ołtarz św. Krzyża,
fragment, anioł z lewej strony. Fot. T. Bernatowicz
III. 8. Eglise de la Fete-Dieu d Nieśwież, l'autel Sainte-Croix,
detail de l'ange du cóte gauche. Photo T. Bernatowicz

II. 9. Kościół Bożego Ciała w Nieświeżu, ołtarz św. Krzyża,
fragment, anioł z prawej strony. Fot. T. Bernatowicz
III. 9. Eglise de la Fete-Dieu d Nieśwież, l'autel Sainte-Croix,
detail de l'ange du cóte droit. Photo T. Bernatowicz

Jakolwiek dzieło nieświeskie wzorowane było na
ołtarzu mediolańskim, to poprzez wprowadzenie peł-
nych postaci aniołów twórcy nawiązali do popularnego
w XVI w. motywu dwóch postaci w układzie antytecz-
nym z polem (niszą, obrazem, rzeźbą, etc.) w środku.
Pierwowzoru kompozycji o antytetycznym układzie po-
staci można dopatrywać się w sztuce Michała Anioła,
szczególnie zaś w projektach dolnej partii nagrobka
Juliusza II (1505 oraz 1513); ukazane są tam postaci
jeńców w układzie antytetycznym po bokach nisz z
posągami Victorii27. W nieco odmiennej redakcji mo-
tyw ten zrealizowany został przez Francesca Primaticcia
(ok.1543) w Fontainebleau. Pola wypełnione przez ob-
razy flankowane są przez odwrócone do siebie posta-
ci2'. Różne warianty tego manierystycznego motywu
popularne były w 4. ćw. XVI w. na terenie Veneto.
Zbliżoną redakcję znajdujemy na nagrobku Marina Gri-
maniego z S. Giuseppe di Castello w Wenecji dłuta
Campagni przy współpracy Cesarego i Zuana Groppów
(1601 - 1604)29. Aniołowie flankują tu tablicę inskry-
pcyjną (il. 14). Również na wyrzeźbionej przez Vittorię
(po 1576 r.) tablicy pamiątkowej poświęconej królowi
francuskiemu (wcześniej polskiemu) Henrykowi III w

weneckim Pałacu Dożow występuje zbliżony typ kom-
pozycji30 (il.13). Jedną z redakcji interesującego moty-
wu możemy dostrzec również w weneckim nagrobku
Alessandra Vittorii w S. Zaccaria31.
Nie można pominąć pewnych zbieżności ikonogra-
ficznych, jakie występują między motywem anioła z
kolumną na ołtarzu nieświeskim a często pojawiającym
się samoistnie wyobrażeniem anioła z kolumną jako
Narzędziem Męki Pańskiej32. Jak również uzasadnione
wydaje się zwrócenie uwagi na personifikacje cnót Con-
stantii i Fortitudo, których atrybutami były kolumny, i
których wizerunki były rozpowszechniane poprzez ry-
ciny, by wymienić Hieroglyphikę Valeriana Pierii"
czy Iconologię Cesarego Ripy34. Na rycinie Pietera
Bruegla st. Fortitudo (1559-1560) wyobrażona została
właśnie pod postacią anioła z kolumną35.
Pod względem stylu postaci aniołów z ołtarza św.
Krzyża szczególnie bliskie są rzeźbom Campagni. Do
dzieł tego artysty nawiązuje typ silnej figury. Interpre-
tacja rzeźbiarska kontrapostu postaci nieświeskich,
wywodząca się niewątpliwie ze sztuki Michała Anio-
ła, charakterystyczna jest również dla wspomnianego
wcześniej weneckiego rzeźbiarza. Campagna przej-

38