MONSTRANCJA JASNOGÓRSKA

ostensorium, pod stopami miał lunulę - księżyc, zaś
gwiazdy stanowiły migocące kamienie drogocenne25.
W monstrancji jasnogórskiej dedykowanej Christi
Specie Panis velati zaprezentowano prawdę, że Chry-
stus po konsekracji postaci eucharystycznych jest w
nich obecny vere et realiter. Była to odpowiedź Kościo-
ła potrydenckiego udzielona protestantom, którzy tę
prawdę kwestionowali.
W jasnogórskim ostensorium znalazło także swój
wyraz triumfalistyczne podejście kontrreformacji do
imienia Jezus. Jest nim, podtrzymywany przez aniołów,
monogram IHS, w monstrancji ukazany dwukrotnie w
różnych wersjach kompozycyjnych26. Monogram IHS
od strony frontowej monstrancji wykonany został z
diamentów (il. 5). W monogram po stronie przeciwnej,
zdobionym rubinami, wkomponowany został krzyżyk,
zaś poniżej umieszczono podwójne serce z trzema rubi-
nowymi gwoździami27 (il. 6). W programach ikonogra-
ficznych reformacji katolickiej imię Jezus w konwencji
IHS cieszyło się ogromną popularnością i było niemal
jej symbolem28.
Jak wspomniano wyżej, monstrancję zdobi bli-
sko 5 tysięcy drogich kamieni i pereł. Przekonanie, że
drogocenne kamienie, prócz charakteru zdobniczego
i symbolicznego mają także właściwości apotropai-
czne przeszło najpierw z antyku do średniowiecza, a
następnie utrwaliło się w baroku29. Umieszczanie dro-
gich kamieni miało na celu nie tylko dekorację, lecz
dodatkowe wzmocnienie siły oddziaływania sac-
rum naczyń liturgicznych, relikwiarzy, regaliów,
opraw ksiąg liturgicznych30. Podobną funkcję można
przypisać także kamieniom zdobiącym monstrancję
jasnogórską.
W przypadku monstrancji Kordeckiego warto zwró-
cić uwagę na bardzo trafne zastosowanie rubinów do
sporządzenia winnych gron31. W Starym Testamencie
winna latorośl używana była często do konstruowania
subtelnych metafor i typicznych zapowiedzi mesjań-
skich. Do tej tradycji, stale żywej u hebrajczyków,
nawiązał sam Chrystus w słowach: Jam jest szczep
winny, wyście latorośle32. Według przekazów rabinisty-
cznych, rajskim drzewem poznania dobrego i złego był
szczep winny. Zatem trzon monstrancji może być rozu-
miany jako symboliczny pień winnego krzewu, którego
gałązki z owocami pną się po ramionach glorii w stronę
drzewa krzyża zatkniętego na jej szczycie, na któryn
Chrystus wyciąga swe ramiona jak pędy winnej latorośli
(il. 7). W ten sposób ostensorium scalałoby w sobie dwa
drzewa: to, przy którym popełniony został grzech pier-
wszych rodziców oraz drzewo - krzyż33, na którym
dokonało się odkupienie z grzechu pierworodnego".

Dla egzegetów i pisarzy chrześcijańskich alegory-
cznym owocem winnego szczepu był Chrystus - Grono.
Św. Efrem Syryjski w Pieśni o Maryi, Symeonie i Dzie-
cięciu pisał: Symeon niósł na rękach Winogrono życia
dziewiczego krzewu35. W tradycji chrześcijańskiej sok
wyciśnięty z winnych gron przyjmował symbolikę krwi
Chrystusa wylanej w ofierze krzyżowej i w ofierze
mszy św36. Symboliczne wartości miały także listki
gałązek winnego szczepu wijących się wokół glorii
ostensorium37. Słusznie zatem z czerwienią krwi, którą
ewokują winne grona, złączono rubin - sardiusz, sym-
bolizujący godność królewską i wskazujący na krew
przelaną dla Chrystusa przez męczenników38. Na szcze-
gólną uwagę zasługuje obecność figur ze snopami. Po-
stacią trzymającą w prawej ręce snop pszeniczny z
prawej strony w monstrancji jest Aaron (il. 8) a nie
Melchizedech jak to sugeruje autor inwentarza z
1685 roku39. W stosunku do Aarona, namaszczonego


II. 7. Monstrancja jasnogórska, trzon i stopa. Fot. Z. Sowiński
III. 7. L'ostensoir de Jasna Góra, la tige et le pied. Photo. Z.
Sowiński

57