RECENZJE

K S I Ą Ż K I

Biuletyn Historii Sztuki
R.LIV, 1992, Nr4
PL ISSN 0006-3967

MARCIN FABIANSKI
Kraków, Instytut Historii Sztuki UJ
Gótz Pochat, Theater und bilende Kunst im Mittelalter und in der Renaissance in Italien
(Forschungen und Berichte des Institutes jur Kunstgeschichte der
Karl-Franzens-Universitdt Graz, Bd.9), Graz 1990, ss. 436, il. 240

Badanie nad rolą teatru w dziejach sztuki prowadzone są
od dawna, ostatnio szczególnie intensywnie, ale nadal brakuje
nowoczesnej syntezy zagadnienia. Historycy sztuki wolą zaj-
mować się zagadnieniami szczegółowymi, a do rzadkości
należy choćby taka cząstkowa synteza, jaką przy okazji omó-
wienia twórczości Giulia Parigiego dał Arthur Blumenthal1.
Dlatego każda szerzej zakrojona praca na ten temat zasługuje
na życzliwą uwagę2.
Nakładem Akademische Druck- und Verlagsanstalt w
Grazu ukazała się niedawno okazała książka Gótza Pochata o
relacji teatru i sztuk przedstawiających w okresie średniowie-
cza i renesansu w Europie, ze szczególnym uwzględnieniem
Włoch. W Europie, bowiem wbrew tytułowi Autor w pewnym
stopniu uwzględnia także materiał poza Italią. Ta szeroko
zakrojona praca jest owocem wieloletnich studiów, prowa-
dzonych m.in. dzięki fundacji Uniwersytetu Harvarda w willi
I Tatti w 1975 r. Zarówno niezwykle ważki temat, jak i forma
bogato ilustrowanego (240 fotografii) tomu o rozbudowanej
części dokumentacyjnej (indeksy na s. 335-391) zachęcają do
korzystania. Ponieważ książka ta z pewnością stanie się istot-
ną pozycją bibliograficzną, niniejsza recenzja służyć ma nie
tyle zachęceniu do zapoznania się z nią, ile ostrzeżeniu przed
jej licznymi niestety niedoskonałościami, maskowanymi oka-
załą formą i rozmachem zamierzenia.
Tom został podzielony na jedenaście rozdziałów, których
tytuły podaję w tłumaczeniu: 1. Liturgia, przedstawienia re-
ligijne a sztuki przedstawiające w średniowieczu, 2. Laudy i
najstarsze inscenizacje we Włoszech, 3. „Sacre rappresenta-
zioni " Brunelleschiego, 4. „Sacre rappresentazioni" a drze-
woryty, 5. Predelle, chorągwie [kościelne] i tableaux vivants
(stehende Bilder), 6. Uroczystości a obrazy z cassoni, 7.
Tradycja klasyczna: dramaty do czytania, sztuki historyczno-
mitologiczne, scena humanistyczna, 8. Rysunki w albumie
Rotszylda (Luwr, dess. 1367-1479 DR), 9. Rekonstrukcja sce-
ny witruwiańskiej, 10. Przestrzenna scena perspektywiczna
od Bramantego do Serlia, 11. Intarsje.
Już same tytuły rozdziałów dobrze wskazują tak na roz-
ległość i różnorodność uwzględnionego materiału, jak i na

trudności w jego ujęciu. Najbardziej syntetyczny charakter
ma rozdział 1, który można traktować jako dobre wprowadze-
nie do zagadnień pracy. Dalsze tytuły pozwalają sądzić, że
Autor zdecydował się zasadniczo na podział według rodzajów
dzieł sztuki, ale już te rodzaje ujął zupełnie dowolnie. Tak
więc obok wyróżnika technicznego (intarsje), natykamy się
na kryterium funkcji (predelle, chorągwie), a także względy
mieszane (uroczystości a cassoni, przedstawienia a drzewo-
ryty). Kilka części pracy (rozdz. 3, 9 i 10) traktuje o zagad-
nieniach czysto scenograficznych i dotyczących architektury
teatralnej. Szkoda, że nie zostały one zgrupowane łącznie z
innymi rozważaniami na temat przedstawień, uroczystości i
ceremonii (zwłaszcza rozdz. 1-2).
Zawartość rozdziałów sugeruje, że drugim, równie waż-
nym kryterium podziału, była chronologia. Ale i tu brak
konsekwencji - np. intarsje z końca XV w. omówiono po
teatralnych projektach Serlia.
Wrażenie chaosu rośnie niestety w miarę zagłębiania się
w szczegóły. Na przykład wpływ przedstawień teatralnych na
malowidła w cassoni omówiono m.in. na s. 155-166, a więc
nie - jakby się należało spodziewać - w rozdziale 6 dotyczą-
cym obrazów ze skrzyń, ale w części 4, poświęconej drzewo-
rytom! W rozdziale 5, poświęconym predellom i chorągwiom,
mowa natomiast o dziełach uszeregowanych według nazwisk
twórców, a nie według gatunków, przy czym obok wspomnia-
nych sprzętów kościelnych uwzględniono tu także obrazy
ołtarzowe (np. Macrino d'Alba, s. 149-150). Czytelnikowi
trudno dopatrzyć się myśli przewodniej w tak bezładnie ze-
stawionych przykładach. Można domniemywać, że Autor
odczuwał podobne trudności, bo zrezygnował z zaopatrzenia
tomu w jakiekolwiek podsumowanie. Należy jednak podkre-
ślić, że bogactwu prezentowanych materiałów odpowiadają
liczne indeksy, które w pewnym stopniu ułatwiają orientację
w gąszczu informacji i w ten sposób łagodzą usterki głównego
wywodu.
Można żałować, że należnego miejsca w rozważaniach
Pochata nie zajęło zagadnienie wpływu przedstawień na ar-
chitekturę, zwłaszcza kościelną. Wprawdzie jest o tym mowa

88