DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Artykuły
DOI article:Ziemba, Antoni: "Wskrzeszenie Łazarza": Carela Fabritiusa w świetle nowych badań nad kręgiem Rembrandta
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48739#0058
ANTONI ZIEMBA
przed 1646; katalog Europaische Malerei des Barock...
(1989-90): ok. 1641-42.
16. BROWN, s. 16-21
17. GURATZSCH, s. 159-160.
18. E. VAN DE WETERING, Studies in the Workshop Practice
of the Early Rembrandt, dysertacja Rijksuniversiteit van
Amsterdam, Amsterdam 1986 (przedruk z Corpus, t. I,
rozdz. 2 i t. II, rozdz. 2-3), rozdz. 3: Problems of apprentice-
ship and studio collaboration, s. 45nn.; B. BROOS, Fame
shared is fame doubled, w: kat. wyst., The Impact of
a Genius... o.c., s. 35-58.
19. GERSON (1968), o.c., s.68.
20. W kat. wyst. Europaische Malerei des Barock..., l.c., próbo-
wałem wprowadzić wczesne datowanie obrazu na ok.
1641-42, jako że nie znałem jeszcze nowych atrybucji
Rembrandt Research Project.
21. Corpus III C.97, C. 106, C.107, C.114.
22. SUMOWSKI Drawings 1199, J. GILTAIJ, De tekeningen
van Rembrandt en zijn school in het Museum Boymans-van
Beuningen, Rotterdam 1988, nr 155.
23. CHR. BROWN, "Mercury and Argus" by Carel Fabritius:
a newly discovered painting. "The Burlington Magazine"
128, 1986, s. 797-799.
24. F.J. DUPARC, A "Mecury and Argus" reattributed to Carel
Fabritius. "The Burlington Magazine" 128, 1986, s. 799-802.
25. Corpus III, C.106, C.107, C.114 (wraz z atrybucją Bred. 237).
26. Patrz przyp. 23.
27. Rysunki Rembrandta: Ben. 567a, 598, 627 — ukazują
zupełnie inne ujęcie — por. E. J. SLUIJTER, De "heydens-
che Fabulen" in de Noordnederlandse schilderkunst circa
1590-1670, dysertacja, Leiden 1986, s. 106-109.
28. Patrz przyp. 27; SUMOWSKI Gemdlde, s.629.
29. Patrz przyp. 24.
30. DUPARC, o.c., s. 801.
31. J.GILTAIJ, Een gloeiend palet. Schilderijen van Rembrandt
en zijn school. Museum Boymans-van Beuningen, Rotter-
dam 1988, nr 7, s. 35-36.
33. BROWN, s. 122, nr 2; SUMOWSKI Gemdlde 602.
34. Por. CH. BROWN, J. KELCH, P. VAN THIEL, Rem-
brandt. Der Meister und seine Werkstatt. Gemdlde, kat. wyst.
Gemaldegalerie, Staatliche Museen PreuBischer Kultur-
besitz, Berlin 1991, nr 75.
35. Corpus III C. 114.
36. DUPARC, o.c., s. 801-802: "... remains of a signature under
the fake 'Rembrandt' — signature are visible to the naked
eye and quite elear with magnification. The projected
cleaning of the (...) picture may well provide proof."
37. Jedyną kwestią kontrowersyjną jest tu Wizerunek młodej
kobiety w Niedersachsisches Landesmuseum w Hanowerze,
ygnowany i datowany 1654, będący przedmiotem ostrego
sporu uczonych. Brown zasadniczo kwestionuje oryginal-
ność obrazu i autorstwo Fabritiusa, podobnie wątpi w nie
Rudiger Klessmann (inf. ustna), Sumowski natomiast uzna-
je dzieło za oryginał Fabritiusa. Po szczegółowym prze-
studiowaniu tego obrazu w pracowni konserwatorskiej
muzeum hanowerskiego i zapoznaniu się z dokumentacją
badań rentgenowskich, nie widzę żadnych podstaw do
wątpienia w oryginalność tego znakomitego późnego działa
Fabritiusa.
38. O obrazie de Grebbera patrz: Pitturafiaminga ed ollandese in
Galleria Sabauda. II Principe Eugenio di Savoia-Soissons,
uomo d'arme e collezionista. 150° Anniversario di istituzione
della Galleria Sabauda 1832-1982, Torino 1982, nr 396; H.
GERSON, Rembrandt en de schilderkunst in Haarlem , w:
Miscellanea I.Q. van Regteren Altena, Amsterdam 1969, s.
139-142; K. BAUCH, Der fruhe Rembrandt und seine Zeit,
Berlin 1960, s. 236; GURATZSCH s. 165. O obrazie Bra-
mera: H. WICHMANN, Leonaert Bramer, Leipzig 1923, nr
115 (por. też nr 116). O wpływie Rembrandta na Bramera po
ok. 1630 r.: Rembrandt als leermeester..., o.c., s. 50.
39. GURATZSCH, kat. 260, il. 122.
40. Dwie lekcje daty podaję za: Pittura fiaminga ed ollandese...
Galleria Sabauda ..., 1. c.
41. O tym podstawowym dla badań rembrandtowskich pro-
blemie pisali B. BROOS, Fame shared is fame doubled, o.c.
oraz E.YAN DE WETERING, Studies in Workshop Prac-
tice ...o.c.
42. Dowodzi tego następujące zestawienie datowalnych przed-
stawień tematu: Rembrandt/Lievens ok. 1630-32; de Wet,
Darmstadt 1633; J. de Wet, Forest Row i Leningrad — lata
trzydzieste; uczeń Rembrandta, 2 rysunki — kopie według
mistrza — Drezno i niegdyś aukcja w Londynie (1923 r.)
— według Benescha oryginał z ok. 1637-38; W. de Poorter,
Monachium — ok. 1645; uczeń Rembrandta, rysunek,
Rotterdam — ok. 1645-50; S. van Hoogstraeten, rysunek
(kopia) dawniej w Aschaffenburgu — ok. 1646-48; Ph.
Koninck, rysunki: Drezno, pryw. kol. USA, i zaginiony
— ok. 1655-60; G. van den Eeckhout, rysunek, Zurych
— ok. 1665. katalog Guaratzscha jest niestety w zakresie
chronologii.mylący i błędny.
43. B. BROOS, Rembrandt and Lastman's "Coriolanus": the
History Piece in the 17th-Century Theory and Practice,
"Simiolus" 1, 1975-76, s. 192-218, zwł. s. 210nn.; por. też: W.
STECHOW, Some Obserwations on Rembrandt and East-
man, "Oud Holland" 84, 1969, s. 148-162.
44. GURATZSCH, kat. 311. il. 145.
45. GURATZSCH, kat. 293, il. 138 i kat. 296, il. 139.
46. SUMOWSKI Drawings 1199.
47. SUMOWSKI Drawings 1101-1107. Charakterystyczna dla
tej fazy twórczości rysunkowej van Hoogstraetena jest
wielka precyzja i staranność w prowadzeniu kreski, płynność
falistych linii, skontrastowanych z prostymi, pionowymi
bądź poziomymi, liniami elementów architektonicznych,
niuansowe zaciemnienie światłocieniowe obszernych płasz-
czyzn (por. znakomitą charakterystkę stylu van Hoogstra-
atena: B. BROOS, Rembrandt en tekenaars uit zijn omgeving.
Oude tekeningen in het bezit van de Gemeentemusea van
Amsterdam waaronder de collectie Fodor, Amsterdam 1980,
nr 37, s. 135-138).
48. GURATZSCH, kat. 307, il. 143: EMBER, o.c., il. 19.
49. C. YOSMAER, Rembrandt, sa vie et ses oeuvres, 's-Graven-
hage 1877 (II wyd.), s. 496; C. HOFSTEDE DE GROOT,
Rembrandt Bijbel. Amsterdam 1906, nr 1352; W. R. VA-
LENTINER, Rembrandt. Des Meisters Handzeichnungen.
t.I, Stuttgart-Berlin-Leipzig 1925, nr 421; O. BENESCH,
Rembrandt. Werk und Forschung, Wien 1935, s. 35; BEN.
518; White, o.c., s. 50.
50. J. GILTAIJ, De tekeningen van Rembrandt en zijn school in
het Museum Boymans-van Beuningen, Rotterdam 1988, nr
155, s. 284-285.
51. P. SCHATBORN, Tekeningen van Rembrandt, zijn onbeken-
de leeringen en navolgers (Catalogus van de nederlandse
tekeningen in het Rijksprentenkabinet. Rijksmuseum Amster-
dam IV), 's-Gravenhage 1985, nr 61-66, s. 132-145.
50
przed 1646; katalog Europaische Malerei des Barock...
(1989-90): ok. 1641-42.
16. BROWN, s. 16-21
17. GURATZSCH, s. 159-160.
18. E. VAN DE WETERING, Studies in the Workshop Practice
of the Early Rembrandt, dysertacja Rijksuniversiteit van
Amsterdam, Amsterdam 1986 (przedruk z Corpus, t. I,
rozdz. 2 i t. II, rozdz. 2-3), rozdz. 3: Problems of apprentice-
ship and studio collaboration, s. 45nn.; B. BROOS, Fame
shared is fame doubled, w: kat. wyst., The Impact of
a Genius... o.c., s. 35-58.
19. GERSON (1968), o.c., s.68.
20. W kat. wyst. Europaische Malerei des Barock..., l.c., próbo-
wałem wprowadzić wczesne datowanie obrazu na ok.
1641-42, jako że nie znałem jeszcze nowych atrybucji
Rembrandt Research Project.
21. Corpus III C.97, C. 106, C.107, C.114.
22. SUMOWSKI Drawings 1199, J. GILTAIJ, De tekeningen
van Rembrandt en zijn school in het Museum Boymans-van
Beuningen, Rotterdam 1988, nr 155.
23. CHR. BROWN, "Mercury and Argus" by Carel Fabritius:
a newly discovered painting. "The Burlington Magazine"
128, 1986, s. 797-799.
24. F.J. DUPARC, A "Mecury and Argus" reattributed to Carel
Fabritius. "The Burlington Magazine" 128, 1986, s. 799-802.
25. Corpus III, C.106, C.107, C.114 (wraz z atrybucją Bred. 237).
26. Patrz przyp. 23.
27. Rysunki Rembrandta: Ben. 567a, 598, 627 — ukazują
zupełnie inne ujęcie — por. E. J. SLUIJTER, De "heydens-
che Fabulen" in de Noordnederlandse schilderkunst circa
1590-1670, dysertacja, Leiden 1986, s. 106-109.
28. Patrz przyp. 27; SUMOWSKI Gemdlde, s.629.
29. Patrz przyp. 24.
30. DUPARC, o.c., s. 801.
31. J.GILTAIJ, Een gloeiend palet. Schilderijen van Rembrandt
en zijn school. Museum Boymans-van Beuningen, Rotter-
dam 1988, nr 7, s. 35-36.
33. BROWN, s. 122, nr 2; SUMOWSKI Gemdlde 602.
34. Por. CH. BROWN, J. KELCH, P. VAN THIEL, Rem-
brandt. Der Meister und seine Werkstatt. Gemdlde, kat. wyst.
Gemaldegalerie, Staatliche Museen PreuBischer Kultur-
besitz, Berlin 1991, nr 75.
35. Corpus III C. 114.
36. DUPARC, o.c., s. 801-802: "... remains of a signature under
the fake 'Rembrandt' — signature are visible to the naked
eye and quite elear with magnification. The projected
cleaning of the (...) picture may well provide proof."
37. Jedyną kwestią kontrowersyjną jest tu Wizerunek młodej
kobiety w Niedersachsisches Landesmuseum w Hanowerze,
ygnowany i datowany 1654, będący przedmiotem ostrego
sporu uczonych. Brown zasadniczo kwestionuje oryginal-
ność obrazu i autorstwo Fabritiusa, podobnie wątpi w nie
Rudiger Klessmann (inf. ustna), Sumowski natomiast uzna-
je dzieło za oryginał Fabritiusa. Po szczegółowym prze-
studiowaniu tego obrazu w pracowni konserwatorskiej
muzeum hanowerskiego i zapoznaniu się z dokumentacją
badań rentgenowskich, nie widzę żadnych podstaw do
wątpienia w oryginalność tego znakomitego późnego działa
Fabritiusa.
38. O obrazie de Grebbera patrz: Pitturafiaminga ed ollandese in
Galleria Sabauda. II Principe Eugenio di Savoia-Soissons,
uomo d'arme e collezionista. 150° Anniversario di istituzione
della Galleria Sabauda 1832-1982, Torino 1982, nr 396; H.
GERSON, Rembrandt en de schilderkunst in Haarlem , w:
Miscellanea I.Q. van Regteren Altena, Amsterdam 1969, s.
139-142; K. BAUCH, Der fruhe Rembrandt und seine Zeit,
Berlin 1960, s. 236; GURATZSCH s. 165. O obrazie Bra-
mera: H. WICHMANN, Leonaert Bramer, Leipzig 1923, nr
115 (por. też nr 116). O wpływie Rembrandta na Bramera po
ok. 1630 r.: Rembrandt als leermeester..., o.c., s. 50.
39. GURATZSCH, kat. 260, il. 122.
40. Dwie lekcje daty podaję za: Pittura fiaminga ed ollandese...
Galleria Sabauda ..., 1. c.
41. O tym podstawowym dla badań rembrandtowskich pro-
blemie pisali B. BROOS, Fame shared is fame doubled, o.c.
oraz E.YAN DE WETERING, Studies in Workshop Prac-
tice ...o.c.
42. Dowodzi tego następujące zestawienie datowalnych przed-
stawień tematu: Rembrandt/Lievens ok. 1630-32; de Wet,
Darmstadt 1633; J. de Wet, Forest Row i Leningrad — lata
trzydzieste; uczeń Rembrandta, 2 rysunki — kopie według
mistrza — Drezno i niegdyś aukcja w Londynie (1923 r.)
— według Benescha oryginał z ok. 1637-38; W. de Poorter,
Monachium — ok. 1645; uczeń Rembrandta, rysunek,
Rotterdam — ok. 1645-50; S. van Hoogstraeten, rysunek
(kopia) dawniej w Aschaffenburgu — ok. 1646-48; Ph.
Koninck, rysunki: Drezno, pryw. kol. USA, i zaginiony
— ok. 1655-60; G. van den Eeckhout, rysunek, Zurych
— ok. 1665. katalog Guaratzscha jest niestety w zakresie
chronologii.mylący i błędny.
43. B. BROOS, Rembrandt and Lastman's "Coriolanus": the
History Piece in the 17th-Century Theory and Practice,
"Simiolus" 1, 1975-76, s. 192-218, zwł. s. 210nn.; por. też: W.
STECHOW, Some Obserwations on Rembrandt and East-
man, "Oud Holland" 84, 1969, s. 148-162.
44. GURATZSCH, kat. 311. il. 145.
45. GURATZSCH, kat. 293, il. 138 i kat. 296, il. 139.
46. SUMOWSKI Drawings 1199.
47. SUMOWSKI Drawings 1101-1107. Charakterystyczna dla
tej fazy twórczości rysunkowej van Hoogstraetena jest
wielka precyzja i staranność w prowadzeniu kreski, płynność
falistych linii, skontrastowanych z prostymi, pionowymi
bądź poziomymi, liniami elementów architektonicznych,
niuansowe zaciemnienie światłocieniowe obszernych płasz-
czyzn (por. znakomitą charakterystkę stylu van Hoogstra-
atena: B. BROOS, Rembrandt en tekenaars uit zijn omgeving.
Oude tekeningen in het bezit van de Gemeentemusea van
Amsterdam waaronder de collectie Fodor, Amsterdam 1980,
nr 37, s. 135-138).
48. GURATZSCH, kat. 307, il. 143: EMBER, o.c., il. 19.
49. C. YOSMAER, Rembrandt, sa vie et ses oeuvres, 's-Graven-
hage 1877 (II wyd.), s. 496; C. HOFSTEDE DE GROOT,
Rembrandt Bijbel. Amsterdam 1906, nr 1352; W. R. VA-
LENTINER, Rembrandt. Des Meisters Handzeichnungen.
t.I, Stuttgart-Berlin-Leipzig 1925, nr 421; O. BENESCH,
Rembrandt. Werk und Forschung, Wien 1935, s. 35; BEN.
518; White, o.c., s. 50.
50. J. GILTAIJ, De tekeningen van Rembrandt en zijn school in
het Museum Boymans-van Beuningen, Rotterdam 1988, nr
155, s. 284-285.
51. P. SCHATBORN, Tekeningen van Rembrandt, zijn onbeken-
de leeringen en navolgers (Catalogus van de nederlandse
tekeningen in het Rijksprentenkabinet. Rijksmuseum Amster-
dam IV), 's-Gravenhage 1985, nr 61-66, s. 132-145.
50