RECENZJE — WYSTAWY


11. 1. Felice Ficherelli, „Św. Prakseda", 1640-1645,
kol. Fergnani, Ferrara. Repr. wg katalogu wystawy obrazu
Vermeera w Krakowie.

(nr kat. 47), Giovanni Benedetto Castiglione (nr kat. 43,
44), Francisco de Zurbaran (nr kat. 37, 38) i ... Paul
Gauguin (nr kat. 49). Od tych nazwisk, w większości
nigdy w Polsce nie pokazywanych, można dostać zawrotu
głowy, jak w wielkim muzeum.
Wystawiono też rysunki m. in. Leonarda da Vinci (nr
kat. 15, 16) i Rafaela (nr kat. 23). Do najpiękniejszych
rzeźb należały dzieła: Giambolognii (nr kat. 56), Giovan-
niego Cacciniego (nr kat. 62), Antonio Sussiniego (nr kat.
57), Alessandro Algardiego (nr kat. 64, 65), Huberta
Gerharda (nr kat. 60). Wymieniłem nazwiska artystów
w układzie chronologicznym, aby ułatwić czytelnikom
zrozumienie skali artystycznej obrazów i rzeźb. Pokazano
też tapiserię Jana Fransa van den Heckego wg kartonu
Rubensa Zwycięstwo Eucharystii nad kultem pogańskim
(nr kat. 79). Wśród przedmiotów liturgicznych warto
wyróżnić tabernakulum Residenza dzieło Domenico
Trionfi wg projektu Antonio Mario Ricciego (nr kat. 77)
i cztery złocone świeczniki z 2 poł. XVIII w. (nr kat. 75).
Na wystawie znalazły się dwa polonica: Św. Stanisław
Kostka — rzeźba Johanna Schnegga (nr kat. 73) i Biblia
Radziwillowska (nr kat. 55).

Najlepsza firma oświetleniowa Lighting Design Pert-
nership z Londynu zrealizowała projekty Franco Żeffirel-
lego, znanego reżysera filmowego i scenografa. Chciał on
osiągnąć w pierwszych trzech salach nastrój intymności,
po to aby dzieła późnośredniowieczne i wczesnorenesan-
sowe mogły być podziwiane osobno, co sugerowały
czarne ramy ze szkłem lub osobne kompartymenty.
Atmosferę potęgowały także inne środki, jak obniżenie
sufitów i redukcja powierzchni sal, wzory obić.
Prezentację dzieł rozpocznę od Madonny karmiącej
Dzieciątko Jezus (nr kat. 4) namalowanej przez Paolo
di Giovanni Fei w Sienie przed r. 1390. Obraz ten od
1985 r. wisiał w sypialni kolekcjonerki, w jej rezydencji
w Princeton. Oprawiony jest we wspaniale zachowaną
ramę ozdobioną motywem sznurowym i drewnianymi
krążkami — pierwotnie podstawami rozet, które two-
rzyły razem jakby wieniec z róż. Odmawianie modlitw
— typu różańcowego — było i jest formą składanego
hołdu Madonnie. Maria Mediatrix (Pośredniczka) spo-
gląda ku widzom a nie na Jezusa, którego karmi,
a więc wzywa wiernych do modlitw i zgłębiania tajemnicy
wiary. Obraz należy do dzieł przeznaczonych do pry-
watnej dewocji, a formalnie wiąże się z grupą wczesnych
Madonn — Paolo di Giovanni Fei. Są to trzy obrazy:
w Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku,
w katedrze w Sienie i w J. Paul Getty Museum w Malibu.
Według M. Mallory źródłem inspiracji dla mistrza sie-
neńskiego mogło być nie zachowane dzieło Ambrogia
Lorenzettiego lub inny sławny wówczas obraz Madonny
Karmiącej. Warto podkreślić, że Fei był związany z do-
mem Anjou. Hasło katalogowe napisał wzorowo Adam
S. Labuda, historyk sztuki z Poznania, który z równą
łatwością analizuje kwestie autorstwa, jak problemy
ikonograficzne i związane z nimi kwestie dewocji ma-
ryjnej w końcu XIV w. Piszę o tym dlatego, że wśród
długiej listy znakomitych autorów katalogu są też polscy
specjaliści.
Najwcześniejszą rzeźbą z pokazanych na wystawie
jest Madonna z Dzieciątkiem Jezus wykonana, moim
zdaniem, w kręgu Lorenzo Ghibertiego przed rokiem
1420, we Florencji. Autorstwo tej niezwykle cennej
opublikowanej przez Wilhelma von Bodego5 rzeźby
w terrakocie polichromowanej — dyskutowane było
przez wielu autorów6. Dopiero w 1988 r. odsłonięto jej
oryginalną polichromię o wyrafinowanej kolorystyce.
Niezwykle naturalny, pełenwdzięku układ ciał Matki
i Syna opiera się na obserwacji konkretnych modeli matki
i dziecka, ale i na powtarzaniu elementów późnogotyckiej
rzeźby, zwłaszcza twarzy Pięknych Madonn. I w tym
dziele późniejszym tylko około trzydzieści lat od poprze-
dnio omawianego widać jak rodził się styl wczesno-
renesansowy. Od bizantyjskiej tradycji Madonny z Dzie-
ciątkiem (nr kat. 4) do obserwacji istoty macierzyństwa
konkretnej matki (nr kat. 50). Ze względu na swoje
walory techniczne, stylistyczne, terrakotowa Madonna
z Dzieciątkiem będzie dalej obiektem badań jako klu-

54