RECENZJE — WYSTAWY

czowe dzieło artysty z kręgu Ghibertiego, najważniej-
szego wówczas rzeźbiarza nowego stylu.
Obraz Zwiastowanie — Gentile de Fabriano (nr kat.
6) ma również charakter dewocyjny i jest powtórzeniem
otoczonego aurą cudowności fresku Zwiastowanie z SS
Annunziata we Florencji (z 2. poł. XIV w.). W Pinakotece
Watykańskiej znajduje się analogiczny obraz o identycz-
nych wymiarach, ale nieco słabszy w szczegółach, z warsz-
tatu Gentile da Fabriano. I znów należy podkreślić
obiektywność analizy formalnej obu znanych wersji
Zwiastowań: z Pinakoteki Watykańskiej i kolekcji B.
Piaseckiej-Johnson. Autor tej pozycji katalogu podkreś-
la, że Zwiastowanie jest zobrazowaniem przyzwolenia
Marii Dziewicy na wcielenie Słowa. Z lewego narożnika
obraz, gdzie znajduje się Bóg Ojciec, otoczony serafinami,
wychodzi szeroki snop złotego światła i przenika przez
okno do wnętrza komnaty po diagonali unosząc gołębicę
Ducha Św. Snop tego światła zatrzymuje się pod sercem
Marii odciskając „niczym fotogram" zapowiedź nadejś-
cia Boga-człowieka7. Jest to więc zilustrowanie słów
wypowiedzianych przez Archanioła Gabriela Moc naj-
wyższego cię zacieni. W cytowanej literaturze — bardzo
obszernej — zabrakło jedynego artykułu polskiego auto-
ra o kulcie tego cudownego Zwiastowania na terenie
Florencji8. Realistycznie potraktowana rama architek-
toniczna wnętrza i uważna obserwacja przedmiotów, jak
cassapanca czy kobierców wschodnich przypomina
o wpływach malarstwa niderlandzkiego na włoskich
malarzy.
Jednym z najbardziej dyskutowanych dzieł na wy-
stawie jest niewielki obraz Zstąpienie Chrystusa do otch-
łani (nr kat. 10) opisany przez dwu autorów: profesora
Augusto Gentiliego z Rzymu i A. S. Labudę. Jakby
uzupełnieniem tego brazu jest miedzioryt o tym samym
temacie wykonany w warsztacie Andrea Mantegni,
a przypisywany niekiedy Zoan Andrei, bez żadnych
zresztą dowodów (nr kat. 11). Mantegna, ożeniony
z siostrą Gentilego i Giovanniego Bellinich, czerpał
nierzadko z ich kompozycji co jest widoczne9. Drama-
tyzm obrazu najlepiej wydobył opis Labudy, który cytuję
jako wzorcowy: „Mantegna [...] prowadzi widza przez
skalistą platformę ku wylotowi pieczary. Łupkowe, wy-
gładzone na powierzchni płyty, na bokach wytrawione są
erozją. Ten wycinek surowej, martwej ziemi odddany
został z największą delikatnością rysunku, niczym geo-
logiczny preparat [...] Chrystus stoi niemal na osi. Od-
wrócony tyłem do widza, wsparty na drzewcu chorągwi
rezurekcyjnej, pochyla się nad czeluścią pieczary i poma-
ga wyjść z niej starcowi. Podmuchy wiatru wydobywające
się z otworu podnoszą suknię starca w górę i rozwiewają
w postrzępione, niespokojne układy szaty Chrystusa
— czerwoną suknię i granatowy płaszcz [...]. Najbardziej
niezwykłe jest frontalne ujęcie całej sceny, z Chrystusem
ukazanym od tyłu, z perpektywicznym wejściem w obszar
jaskini, która wypełnia całe pole obrazowe [...]. Widz
bezpośrednio i nieodwołalnie zostaje skonfrontowany


II. 2. Jan Permeer van Delft, ,,Św. Prakseda", 1655 r.
Kol. Barbary Piaseckiej-Johnson.

z posępną rzeczywistością otchłani i śmierci, [...]. Akcja
obejmuje [...] wyzwalanie z więzów śmierci, wychwalanie
Boga i oczekiwanie na wejście do raju"10.
Monografista Mantegnii R. Lightbown datuje obraz
na rok 1495-1500, nie znal on jednak funkcji tego obrazu,
który miał być związany z epitafium dla nieznanej osoby,
zmarłej przed 1500 r. Sugerowałbym następującą chrono-
logię dzieł Mantegnii:
1. Niezachowane malowidło Zstąpienia do otchłani
z 1468 r., które malarz opisuje jako storia del limbo",
2. rycina z warsztatu ok. 1470 (nr kat. 11),
3. obraz z kolekcji B. Piaseckiej-Johnson (nr kat. 10) ok.
1495-1500 — jako najdoskonalsze dzieło w tym temacie.
W grudniu 1989 r. B. Piasecka-Johnson kupiła na
aukcji w Monte Carlo dwa studia „draperii postaci" (nr
kat. 15 i 16). Należą one do zespołu szesnastu rysun-
kowych studiów na płótnie, wykonanych gwaszem,
w dwóch tonach brązowo-szarym i białym. Vasarii
napisał w biogramie Leonarda da Vinci, że we wczesnym
okresie studiów w pracowni Verrocchia tworzył [on]
gipsowe modele postaci, obwijając je miękkimi szmatkami
wciśniętymi w gips, a następnie końcem pędzla odrysowy-
wal je cierpliwie czernią i bielą na cienkich płatkach
z delikatnego batystu lub przygotowanego płótna.

55