Biuletyn Historii Sztuki
R. LIV, 1992, Nr 1
PL ISSN 0006-3967

ANTONI ZIEMBA
Warszawa, Instytut Historii Sztuki UW
Warszawa, Muzeum Narodowe

OPUS SACRUM.
WYSTAWA ZE ZBIORÓW BARBARY PIASECKIEJ-JOHNSON.
ZAMEK KRÓLEWSKI W WARSZAWIE, 10 KWIETNIA-20 WRZEŚNIA 1990 R.*

Na tle wzmożonego ostatnio życia muzealniczego
w Polsce (duże wystawy europejskiej sztuki dawnej
w Muzeach Narodowych w Warszawie i Poznaniu oraz
na Wawelu w Krakowie w 1989/90 r.) szczególnie okazale
prezentuje się ekspozycja kolekcji Barbary Piasec-
kiej-Johnson w Zamku Królewskim w Warszawie, która
trwała od kwietnia do października 1990 r.1
Barbara Piasecka-Johnson ukończyła historię sztuki
na Uniwersytecie Wrocławskim, a po wyjeździe do Sta-
nów Zjednoczonych i małżeństwie z bogatym przemys-
łowcem amerykańskim rozwinęła na wielką skalę zainte-
resowania kolekcjonerskie. Jej aspiracją było, jak można
sądzić, zespolenie starej tradycji zbieractwa europejs-
kiego — indywidualistycznego w wyborze dzieł — z tra-
dycją i zwyczajem amerykańskiego wielkokapitałowego
kolekcjonerstwa prywatnego. Kolekcja Piaseckiej-John-
son stanowi dziś jeden z największych prywatnych zbio-
rów sztuki dawnej na świecie. Powstała w ciągu zaledwie
18 lat (od 1972 r.). Podziw budzi jednak nie tylko
intensywność wysiłków kolekcjonerskich, lecz także roz-
miar i zakres tych zbiorów, obejmujących sztukę antycz-
ną, średniowieczne malarstwo i rzeźbę, sztukę europejską
XV-XVIII wieku, dawne rzemiosło artystyczne, sztukę
nowoczesną, wreszcie — bogaty zestaw dzieł sztuki
polskiej (zwłaszcza malarstwa XIX w.).
Stałą siedzibą kolekcji jest Princeton (New Jersey);
pozostawała ona tam jednak niedostępna dla publiczno-
ści i tylko historycy sztuki prowadząc swe badania mogli
studiować poszczególne dzieła. Świat historii sztuki wie-
dział o istnieniu tego znakomitego zbioru, ale, poza
wyjątkami, właściwie go jeszcze nie oglądał. Stąd fakt, że
Opus sacrum stało się pierwszą publiczną ekspozycją
części tego zbioru, nadaje jej rangę prawdziwej rewelacji
i odkrycia dla nauki światowej.
Na Opus sacrum złożyły się wybrane z kolekcji obrazy,
rysunki, rzeźby i dzieła rzemiosła artystycznego o tematy-
ce religijnej, a wybór ten wynikł z woli właścicielki.

Dostrzegać tu trzeba pozahistoryczno-artystyczne inten-
cje Barbary Piaseckiej-Johnson: uczucia patriotyczne
i religijne, które podyktowały jej decyzję przedstawienia
swego dorobku kolekcjonerskiego najpierw w jej ojczys-
tym kraju, w odnowionej Polsce, i które skłoniły ją do
akcentowania religijno-kościelnych uzależnień sztuki
i kultury.
We wnętrzach Zamku Królewskiego, dawnych poko-
jach królewiczowskich, zaaranżowano przestrzeń i przy-
dano eksponatom oprawę w sposób, który może być
wzorem dla wszelkich prezentacji sztuki dawnej. Świetnie
zakomponowane oświetlenie i użycie odpowiednich szyb,
likwidujących refleksy, ułatwiało oglądanie wystawio-
nych dzieł, a dyskretne w tonacji i deseniu, beżo-
wo-popielate obicia ścian nie tylko doskonale ekspono-
wały własne, samoistne walory dzieł, ale i zarazem
ewokowały jakby aurę starych galerii w zabytkowych
pałacach. Autorem tej znakomitej oprawy plastycznej był
Franco Zeffirelli.
Wystawie towarzyszył katalog naukowy, opracowany
pod redakcją Józefa Grabskiego, a wydany — bardzo
pięknie — w jego wiedeńskiej oficynie IRSA2. Noty
katalogowe napisali najbardziej kompetentni uczeni za-
graniczni i polscy, z których olbrzymia większość to
międzynarodowe autorytety w naszej dziedzinie: Daniele
Benati, Didier Bodart, Ferdinando Bologna, Miklos
Boskovits, Giuliano Briganti, Craig Felton, Augusto
Gentili, Mina Gregori, Konrad Oberhuber, Sir John
Pope-Hennessy, Lionello Puppi, Wolfgang Prohaska,
Erich Schleier, Claudio Strinati, Arthur K. Wheelock Jr.;
noty dotyczące rzeźby opracował Konstanty Kalinowski,
zaś omówienia ikonograficzne wszystkich obrazów napi-
sał Adam S. Labuda. Teksty katalogowe cechuje wysoki
profesjonalizm i merytoryczna rzetelność i choć czasem
autorzy zdradzają skłonność do atrybucji „lepszych",
korzystniejszych dla omawianych dzieł, to jednak zawsze
relacjonowana jest bardzo sumiennie historia badań nad

61