RECENZJE — WYSTAWY

podtrzymywany przez anioła, [...] dzieło Zorzia de Castel-
franco, przerobione przez Tycjana"3. Obraz budził spory
wśród uczonych (m. in. H. Voss, R. Pallucchini, P.
Zampetti, E. Serra, T. Pignati, F. Valcanover) dotyczące
datowania i udziału obu malarzy w jego wykonaniu4.
Augusto Gentili, autor hasła w katalogu warszawskim,
uznał za Giorgionowskie partie obrazu pierwotny zarys
kompozycyjny oraz dłonie anioła, jego ramię i skrzydła,
białą i żółtą tkaninę jego szaty i wreszcie tło nieba. Reszta
ma być tworem Tycjana z ok. 1522-25. Odszedł tym
samym od tradycyjnego przypisywania Giorgionowi całej
postaci anioła (Palluccini), przyznając autorstwo jego
twarzy Tycjanowi — twarzy bardzo żywej i wyrazistej,
nietypowej dla Giorgiona, choć malowanej w nieco
bardziej zwarty sposób niż oblicze Chrystusa. Odejście od
tradycyjnej opinii nie jest jednak całkowicie konsekwent-
ne. Nie wydaje się bowiem prawdopodobne autorstwo
Giorgiona w partii dość mocarnego ramienia anioła, jego
szaty o kolorystyce zdecydowanie Tycjanowskiej, wresz-
cie — w partii nieba w tle, malowanego przełamanym
kolorem turkusowo-szmaragdowym, typowym dla Tyc-
jana a nie dla Giorgiona. Obraz w obecnym jego stanie nie
wykazuje, moim zdaniem, żadnych śladów pędzla Gior-
giona i w całości — może poza pierwotnym pomysłem
kompozycyjnym (o ile przyjąć nie całkiem pewną iden-
tyfikację z obrazem Gabriele Vandramina5) — wykonany
został przez Tycjana ok. 1520-25.
W zespole dzieł barokowego malarstwa włoskiego
i hiszpańskiego stanowiącego najobszerniejszą część dzia-
łu malarstwa tej kolekcji, znalazło się wiele znakomitych
obrazów wybitnych mistrzów — obrazów o atrybucji nie
budzącej większych wątpliwości: Ludovica Carracciego
Skrucha św. Piotra (nr kat. 26), Mistrza Zwiastowania
Pasterzom Zwiastowanie pasterzom (nr kat. 35), Carla
Bononiego Modlitwa św. Barbary (nr kat. 31), Domeni-
china Chrystus przy kolumnie (nr kat. 39), Giovanniego
Battisty Sassoferrato Madonna z welonem (nr kat. 41),
Giovanniego Battisty Castigliona Ekstaza św. Franciszka
(nr kat. 44), Zurbarana Św. Sebastian (nr kat. 37)
i Immaculata (nr kat. 38.
Wiele emocji wśród zwiedzających wystawę — tak
historyków sztuki jak i laików — budziły dwa płótna
wiązane z Caravaggiem: Ofiara Abrahama (nr kat. 28)
i Ekstaza św. Franciszka (nr kat. 29).
Ofiara Abrahama — wielki obraz (116 x 173 cm)
porusza do głębi wspaniałością malarskiego wykonania
i siłą dramatycznego chiaroscuro (il. 3). Został on niedaw-
no szczegółowo zanalizowany przez Minę Gregori w ar-
tykule z 1989 r.6 Gregori przedstawia się w nim jako
zwolenniczka kierunku „ekspansjonistycznego" w bada-
niach nad Caravaggiem. Przeciwstawny nurt „restrykc-
jonistyczny", inicjowany monografiami L. Venturiego
(1951) i W. Friedlaendera (1955) i kontynuowany przez
H. Hibbarda (1983)7, zamyka korpus dzieł artysty zasad-
niczo w obrębie prac wymienianych przez dawnych
historiografów: Bagliona, Manciniego, Belloriego. „Eks-


II. 2. Tycjan „Imago Pietatis".
Kol. Barbary Piaseckiej-Johnson.

pansjonistyczna" postawa badawcza (m. in. F. Bologna,
V. Pacelli, G. Zandri, K. Christiansen, wystawy mono-
graficzne w Nowym Jorku i Neapolu z 1985 r.) spowodo-
wała przypisanie malarzowi szeregu „nowych" prac — m.
in.: Salome (Londyn), Męczeństwa św. Urszuli (Neapol,
Banca Commerciale Italiana), Dentysty (Florencja, Gal-
lerie, ob. depozyt w Pallazzo di Montecitorio w Rzymie),
Biczowania (Rouen), dwóch Cierniem koronowań (Wie-
deń i Prado), Św. Jana Chrzciciela (Toledo), a także
odkrycie dzieł archiwalnie poświadczonych a zaginio-
nych (fresk Jowisz, Neptun i Pluton w Casino Ludovisi
w Rzymie, Grający w karty w Kimbell Art Museum
w Fort Worth). W tym to nurcie badawczym mieszczą się
atrybucje obu obrazów Barbary Piaseckiej-Johnson, wią-
zanych w katalogu z Caravaggiem.
Caravaggio wykonał zapewne dwie redakcje tematu
Ofiary Abrahama. Ok. 1603 r. namalował obraz dla
Barberinich (dziś w Uffiziach), a wcześniej stworzył
kompozycję, która stała się pierwowzorem dla licznych
kopii, znanych nam z terenu Włoch i Hiszpanii. Przypusz-
czenie, że obraz może być owym zaginionym oryginałem
Caravaggia wysunęli Maurizio Marini i Mina Gregori8.
Gregori sytuuje go — słusznie — w latach 1597-98
i uznaje za jedno z pierwszych dzieł artysty, w których

63