Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (55.1993)

Biuletyn Historii Sztuki
R.LV, 1993, Nr 1
PL ISSN 0006-3967

PAWEŁ KLIMOW
Sankt Petersburg, Państwowe Muzeum Rosyjskie

HENRYKA SIEMIRADZKIEGO SZKICE MALOWIDEŁ DLA SOBORU
CHRYSTUSA ZBAWICIELA W MOSKWIE

Henryk Siemiradzki - najsłynniejszy spośród pol-
skich uczniów Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych w
Petersburgu, długoletni profesor tej uczelni, znaczną
część swego twórczego życia spędził w Rzymie. Italię
artysta opuszczał niechętnie; czynił to przede wszy-
stkim dlatego, aby odwiedzić krewnych w Warszawie
lub spędzić upalne miesiące w swej posiadłości w
Strzałkowie. O Petersburgu, z którym wiązały go obo-
wiązki służbowe, Siemiradzki wyrażał się jednoznacz-
nie: To miasto dla każdego tylko nie dla artystów (...).
Nie mógłbym tam nie tylko pracować, ale dłużej miesz-
kać, nawet nie zajmując się pracą. Umarłbym tam1.
Korespondencja malarza ze wszechmocnym w latach
70. i 80. XIX w. konferenc-sekretarzem Akademii Pio-
trem F. Isiejewem świadczy o tym, że Siemiradzki wi-
dział w Akademii przede wszystkim państwową insty-
tucję, zapewniającą mu warunki niezbędne do życia za
granicą oraz możliwość eksponowania swych dzieł. Dla
Akademii zaś Siemiradzki był jednym z tych artystów,
którzy swą europejską sławą przydawali jej blasku, bu-
dowali międzynarodowy autorytet. Dlatego właśnie pe-
tersburska uczelnia nie szczędziła środków na material-
ną i moralną pomoc malarzowi. Taki układ między
Siemiradzkim a Akademią utrzymywał się niemal przez
całe życie artysty2.
„Wykształcony, dumny, zamknięty w sobie czło-
wiek" - jak pisał o Siemiradzkim Michaił W. Niestie-
row3- pędził w Rzymie raczej samotniczy tryb życia.
Jego kontakty z przebywającymi we Włoszech przed-
stawicielami rosyjskiego świata artystycznego, szcze-
gólnie przed śmiercią, miały charakter incydentalny.
Takie zachowanie Siemiradzkiego skłoniło jednego z
petersburskich publicystów do głośnego wyrażenia
swego niezadowolenia. Już po śmierci malarza pisał on
z wyrzutem, że towarzystwa Rosjan unikał artysta, któ-

rego wykształcenie naraziło na znaczne wydatki rosyj-
ski skarb państwa4. Niezależnie jednak od tego rodzaju
zarzutów twórczość Siemiradzkiego była wybitnym
zjawiskiem w życiu artystycznym Rosji ostatniej ćwier-
ci XIX w. Niejednokrotnie stawała się przedmiotem
dyskusji zarówno między krytykami reprezentującymi
tzw. obóz demokratyczny i przedstawicielami obozu
zwanego „konserwatywnym", jak i wewnątrz tych obo-
zów. Obecnie dzieła Siemiradzkiego, rozproszone po
muzeach Rosji i innych krajów Wspólnoty Niepodle-
głych Państw, są dumą tych muzeów i niezmiennie
wywołują żywe zainteresowanie widzów.
W zbiorach Muzeum Rosyjskiego w Petersburgu,
obok tak słynnych płócien Siemiradzkiego, jak Jawno-
grzesznica, Fryne w Eleusis czy Chrystus u Marii i
Marty, znajduje się siedem olejnych szkiców malowideł
dla soboru Chrystusa Zbawiciela w Moskwie5. Do mu-
zeum szkice te trafiły w 1923 r. z Akademii Sztuk
Pięknych i dotychczas nie były przedmiotem osobnego
opracowania. Warto im poświęcić nieco więcej uwagi
już chociażby dlatego, że oprócz nielicznych i bardzo
złej jakości fotografii, są to jedyne dokumenty pozwa-
lające wyobrazić sobie, jak wyglądały zniszczone w
1931 r. malowidła Siemiradzkiego.
Sobór Chrystusa Zbawiciela w Moskwie (proj.Kon-
stantin A. Thon) zbudowano dla uczczenia zwycięstwa
armii rosyjskiej nad wojskami Napoleona. Świątynię
wznoszono niezwykle długo: od chwili zatwierdzenia
projektu do momentu konsekracji budowli minęło
ponad pół wieku. Skutkiem tego nad malowidłami
ściennymi i ikonami pracowali artyści należący do
trzech pokoleń: w soborze, będącym do 1931 r. jedynym
w swym rodzaju muzeum rosyjskiego malarstwa religij-
nego i historycznego z lat 1850-1880, znajdowały się
dzieła takich artystów, jak Kart P. Briułłow, Fiodor A.

63