DOI issue:
Nr. 1-2
DOI article:Artykuły
DOI article:Lameński, Lechosław: Antoni Michalak - Malary mistycznego światła
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48914#0090
LECHOSŁAW LAMEŃSKI
archiwalne fotografie zaginionych (zniszczonych?) płó-
cien. Wśród nich zwraca uwagę kubizujący Pejzaż Ka-
zimierza z tęczą (ok. 1923-1924; il. 8) i nieco naiwna
Budowa zamku w Kazimierzu (1924).
Faktem jest, że nikt przed nim, ani potem nie widział
i nie malował Kazimierza Dolnego jak on. Miasteczko
pojawia się w jego obrazach zawsze jako tło dla dużych
kompozycji religijnych i rodzajowych15. Partie pejzażo-
we charakteryzują się syntetycznym spojrzeniem na
formy stworzone przez naturę oraz na towarzyszące im
dzieła rąk ludzkich (nieduże kościoły, koślawe kamie-
nice i wyniosły zamek). Bez barwnej, drewniano-muro-
wanej zabudowy Kazimierza Dolnego, miasteczka z
pogranicza kultur, obrazy figuralne Antoniego Micha-
laka byłyby znacznie uboższe, mniej prawdziwe, pozba-
wione odrobiny mistycyzmu.
Artysta pozostał wierny Kazimierzowi do samego
końca. W połowie lat sześćdziesiątych powstała Baje-
czka o Kazimierzu i Widok na klasztor oo. reformatów
(oba wł. rodziny artysty), a w 1972 r. Wiosna (także wł.
rodziny artysty), nostalgiczny zapis rzeczywistości, któ-
ra odeszła raz na zawsze wraz ze spopielałymi belkami
domów i wdeptanymi w ziemię macebami.
Przypisy
1. Bractwo św. Łukasza nie ma swojej monografii wydanej
drukiem. Wykorzystane w niniejszym tekście dane z dzie-
jów Bractwa cytuję za: Malarze z kręgu Tadeusza Prusz-
kowskiego. Bractwo św. Łukasza. Szkoła Warszawska.
Loża Wolnomalarska. Grupa Czwarta (Katalog wystawy),
Muzeum Narodowe w Warszawie, wrzesień-październik
1978, s. 9-34;J. POLLAKÓWNA, Malarstwo polskie. Mię-
dzy wojnami 1918-1939. Warszawa 1982 s. 70-74 i biografie
poszczególnych artystów; J. ZAMOYSKI, Łukaszowcy,
malarze i malarstwo Bractwa św. Łukasza. Warszawa
1989.
2. Zob.: W. ODOROWSKI, Malarze Kazimierza nad Wisłą.
Warszawa (1991).
3. Wszystkie fakty z życia i twórczości Antoniego Michala-
ka podane w niniejszym artykule zaczerpnąłem z nastę-
pujących opracowań: K. SZUROWSKI, Malarstwo
Antoniego Michalaka, praca magisterska, maszynopis
KUL, 1972; tenże, Antoni Michalak jako portrecista.
"Roczniki Humanistyczne" T. XXII: 1974 z. 6 s. 65-76;
tenże,Antoni Michalak 1899-1975. Katalog wystawy ma-
larstwa, [wstęp]. Muzeum Kazimierza Dolnego, 1975
b.n.s.; J. WYCZESANY Antoni Michalak rysunek. Kata-
log wystawy, [wstęp]. Muzeum Kazimierza Dolnego,
Galeria Letnia, wrzesień-październik 1982 b.n.s.; M.
SROCZYŃSKA-ŚVAGZD YS, Antoni Michalak - życie
i twórczość, praca magisterska, maszynopis KUL, 1991.
Wielce pomocne dla ostatecznego kształtu artykułu oka-
zały się również rozmowy z synami artysty: Tadeuszem
i Januszem Michalakami, którym niniejszym serdecznie
dziękuję za okazaną życzliwość i pomoc w udostępnieniu
rodzinnych materiałów archiwalnych.
4. W chwili obecnej trudno stwierdzić jednoznacznie kiedy
urodził się artysta. Nie dysponujemy jego metryką, która
rozwiałaby wszystkie wątpliwości. W dowodzie Antonie-
go Michalaka była wpisana data 17 maja 1902 r., ale
twórca uporczywie powtarzał, że jest trochę starszy.
Przed wystawą indywidualną w Toruniu (1972) przyznał,
że urodził się w 1899 r. Od tego momentu taką właśnie
datę zamieszczano w katalogach kolejnych wystaw. Do-
piero przy okazji ostatniej wystawy w Kazimierzu Do-
lnym (maj - październik 1995) powrócono do pierwotnej
wersji urodzin Antoniego Michalaka, do roku 1902.
5. Do dnia dzisiejszego zachowało się - w rękach rodziny
artysty - ponad czterdzieści takich studiów. Szesnaście z
nich pokazano po raz pierwszy na wystawie: Antoni Mi-
chalak (1902-1975). Zpracowni w Kazimierzu. Muzeum
Nadwiślańskie w Kazimierzu Dolnym, maj-październik
1995. Na temat wystawy opublikowałem krótki esej: Z
pracowni w Kazimierzu. "Art & Business" 1995 nr 10 s.
62-63. Studia pejzażowe zainspirowały mnie również do
napisania artykułu: Antoni Michalak jako pejzażysta.
"Akcent" 1996 nr 2 s. 153-161.
6. Także i te studia zostały pokazane po raz pierwszy w
takiej ilości - dziesięć - na wystawie w Muzeum Nadwi-
ślańskim w Kazimierzu Dolnym, maj-październik 1995.
7. ODOROWSKI, o. c., s. 54.
8. SZUROWSKI, Antoni Miachalak 1899-1975 ..., b.n.s.
Podobnego zdania jest również W. SKRODZKI, Polska
sztuka religijna 1900-1945. Warszawa 1990, który wyso-
ko ceniąc malarstwo religijne artysty poświęcił mu ob-
śzerny akapit (s. 73-77).
9. Do 1939 r. Antoni Michalak wziął udział w kilkudziesię-
ciu wystawach, w tym we wszystkich - krajowych i
zagranicznych - pokazach prac członków Bractwa św.
Łukasza. Jego prace można było oglądać m. in. w ramach
Polish art exhibition (1933, wiele miast w USA), a także
w Polnische Kunst Ausstellung (1935, kilka miast w
Niemczech).
10. WYCZESANY, o. c., b.n.s.
11. O ile do wybuchu II wojny światowej Antoni Michalak
wziął udział w blisko pięćdziesięciu wystawach, to po
1945 r. było ich zaledwie kilka. Ża życia artysty doszło
również do zorganizowania trzech wystaw indywidual-
nych (w Kazimierzu Dolnym, 1964; w Lublinie, 1968 i w
Toruniu, 1972). Planowano jeszcze jedną wystawę indy-
widualną- w Kazimierzu Dolnym, 1975 - która stała się
jednak pierwszą wystawą pośmiertną, ponieważ artysta
zmarł tuż przed jej otwarciem.
80
archiwalne fotografie zaginionych (zniszczonych?) płó-
cien. Wśród nich zwraca uwagę kubizujący Pejzaż Ka-
zimierza z tęczą (ok. 1923-1924; il. 8) i nieco naiwna
Budowa zamku w Kazimierzu (1924).
Faktem jest, że nikt przed nim, ani potem nie widział
i nie malował Kazimierza Dolnego jak on. Miasteczko
pojawia się w jego obrazach zawsze jako tło dla dużych
kompozycji religijnych i rodzajowych15. Partie pejzażo-
we charakteryzują się syntetycznym spojrzeniem na
formy stworzone przez naturę oraz na towarzyszące im
dzieła rąk ludzkich (nieduże kościoły, koślawe kamie-
nice i wyniosły zamek). Bez barwnej, drewniano-muro-
wanej zabudowy Kazimierza Dolnego, miasteczka z
pogranicza kultur, obrazy figuralne Antoniego Micha-
laka byłyby znacznie uboższe, mniej prawdziwe, pozba-
wione odrobiny mistycyzmu.
Artysta pozostał wierny Kazimierzowi do samego
końca. W połowie lat sześćdziesiątych powstała Baje-
czka o Kazimierzu i Widok na klasztor oo. reformatów
(oba wł. rodziny artysty), a w 1972 r. Wiosna (także wł.
rodziny artysty), nostalgiczny zapis rzeczywistości, któ-
ra odeszła raz na zawsze wraz ze spopielałymi belkami
domów i wdeptanymi w ziemię macebami.
Przypisy
1. Bractwo św. Łukasza nie ma swojej monografii wydanej
drukiem. Wykorzystane w niniejszym tekście dane z dzie-
jów Bractwa cytuję za: Malarze z kręgu Tadeusza Prusz-
kowskiego. Bractwo św. Łukasza. Szkoła Warszawska.
Loża Wolnomalarska. Grupa Czwarta (Katalog wystawy),
Muzeum Narodowe w Warszawie, wrzesień-październik
1978, s. 9-34;J. POLLAKÓWNA, Malarstwo polskie. Mię-
dzy wojnami 1918-1939. Warszawa 1982 s. 70-74 i biografie
poszczególnych artystów; J. ZAMOYSKI, Łukaszowcy,
malarze i malarstwo Bractwa św. Łukasza. Warszawa
1989.
2. Zob.: W. ODOROWSKI, Malarze Kazimierza nad Wisłą.
Warszawa (1991).
3. Wszystkie fakty z życia i twórczości Antoniego Michala-
ka podane w niniejszym artykule zaczerpnąłem z nastę-
pujących opracowań: K. SZUROWSKI, Malarstwo
Antoniego Michalaka, praca magisterska, maszynopis
KUL, 1972; tenże, Antoni Michalak jako portrecista.
"Roczniki Humanistyczne" T. XXII: 1974 z. 6 s. 65-76;
tenże,Antoni Michalak 1899-1975. Katalog wystawy ma-
larstwa, [wstęp]. Muzeum Kazimierza Dolnego, 1975
b.n.s.; J. WYCZESANY Antoni Michalak rysunek. Kata-
log wystawy, [wstęp]. Muzeum Kazimierza Dolnego,
Galeria Letnia, wrzesień-październik 1982 b.n.s.; M.
SROCZYŃSKA-ŚVAGZD YS, Antoni Michalak - życie
i twórczość, praca magisterska, maszynopis KUL, 1991.
Wielce pomocne dla ostatecznego kształtu artykułu oka-
zały się również rozmowy z synami artysty: Tadeuszem
i Januszem Michalakami, którym niniejszym serdecznie
dziękuję za okazaną życzliwość i pomoc w udostępnieniu
rodzinnych materiałów archiwalnych.
4. W chwili obecnej trudno stwierdzić jednoznacznie kiedy
urodził się artysta. Nie dysponujemy jego metryką, która
rozwiałaby wszystkie wątpliwości. W dowodzie Antonie-
go Michalaka była wpisana data 17 maja 1902 r., ale
twórca uporczywie powtarzał, że jest trochę starszy.
Przed wystawą indywidualną w Toruniu (1972) przyznał,
że urodził się w 1899 r. Od tego momentu taką właśnie
datę zamieszczano w katalogach kolejnych wystaw. Do-
piero przy okazji ostatniej wystawy w Kazimierzu Do-
lnym (maj - październik 1995) powrócono do pierwotnej
wersji urodzin Antoniego Michalaka, do roku 1902.
5. Do dnia dzisiejszego zachowało się - w rękach rodziny
artysty - ponad czterdzieści takich studiów. Szesnaście z
nich pokazano po raz pierwszy na wystawie: Antoni Mi-
chalak (1902-1975). Zpracowni w Kazimierzu. Muzeum
Nadwiślańskie w Kazimierzu Dolnym, maj-październik
1995. Na temat wystawy opublikowałem krótki esej: Z
pracowni w Kazimierzu. "Art & Business" 1995 nr 10 s.
62-63. Studia pejzażowe zainspirowały mnie również do
napisania artykułu: Antoni Michalak jako pejzażysta.
"Akcent" 1996 nr 2 s. 153-161.
6. Także i te studia zostały pokazane po raz pierwszy w
takiej ilości - dziesięć - na wystawie w Muzeum Nadwi-
ślańskim w Kazimierzu Dolnym, maj-październik 1995.
7. ODOROWSKI, o. c., s. 54.
8. SZUROWSKI, Antoni Miachalak 1899-1975 ..., b.n.s.
Podobnego zdania jest również W. SKRODZKI, Polska
sztuka religijna 1900-1945. Warszawa 1990, który wyso-
ko ceniąc malarstwo religijne artysty poświęcił mu ob-
śzerny akapit (s. 73-77).
9. Do 1939 r. Antoni Michalak wziął udział w kilkudziesię-
ciu wystawach, w tym we wszystkich - krajowych i
zagranicznych - pokazach prac członków Bractwa św.
Łukasza. Jego prace można było oglądać m. in. w ramach
Polish art exhibition (1933, wiele miast w USA), a także
w Polnische Kunst Ausstellung (1935, kilka miast w
Niemczech).
10. WYCZESANY, o. c., b.n.s.
11. O ile do wybuchu II wojny światowej Antoni Michalak
wziął udział w blisko pięćdziesięciu wystawach, to po
1945 r. było ich zaledwie kilka. Ża życia artysty doszło
również do zorganizowania trzech wystaw indywidual-
nych (w Kazimierzu Dolnym, 1964; w Lublinie, 1968 i w
Toruniu, 1972). Planowano jeszcze jedną wystawę indy-
widualną- w Kazimierzu Dolnym, 1975 - która stała się
jednak pierwszą wystawą pośmiertną, ponieważ artysta
zmarł tuż przed jej otwarciem.
80