DOI issue:
Nr. 3-4
DOI article:Artykuły
DOI article:Kozieł, Andrzej: Michaela Willmanna droga na "szczyty sztuki": wczesne rysunki artysty w grafikach Josefa Gregory'ego
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48914#0322
ANDRZEJ KOZIEŁ
larza możliwość osiągnięcia szczytów sztuki także wy-
łącznie poprzez kopiowanie dzieł mistrzowskich, stano-
wiących pod określonymi względami realizacje dosko-
nałe49. Przekonanie Willmanna, iż dobra sztuka = pro-
totypy + talent można zatem postrzegać nie tylko jako
efekt roli, jaką w cechowej tradycji odgrywał wzorzec,
lecz także jako wynik powszechnej już wówczas świa-
domości zarówno wysokiej wartości osiągnięć sztuki
okresu nowożytnego, jak i ich pluralistycznego chara-
kteru pod względem normatywnym, co wyrażało się
często w przeświadczeniu, iż każdy malarz ma jakąś
specjalność, w której się szczególnie wyróżnia. Samuel
von Hoogstraeten pisał więc w swym dziele, odwołując
się do przykładów wśród artystów germańskich, iż
...Diirer był nastawiony najczęściej na podobny rodzaj
materii w ubiorach, Lucas van Leyden na skromność,
Rubens na bogate układy, Antony van Dijk na wdzięk,
Rembrandt na cierpienia duchowe, a Goltzius na wła-
ściwe naśladowanie ręki kilku wielkich mistrzów". To
przekonanie o istnieniu wielu wzorców doskonałości
nieznany autor omawianego już dyskursu o szlachetnym
malarstwie ujmował krótko i dosadnie - Nikt nie potrafi
wszystkiego - wymieniając następnie: Kontur Michała
Anioła, koloryt Rafaela, kompozycję Parmeńczyka, no-
kturny Bassana i portrety Diirera, jako te osiągnięcia
współczesnego malarstwa, które ...powinny dawnym
mistrzom dorównywać i pod wieloma względami ich
przewyższać51. Dla Willmanna, artysty z prowincjo-
nalnego Królewca, istniejąca sztuka najprawdopodob-
niej nie była więc ani obiektem rywalizacji, ani też
źródłem biernie przyjmowanych przez malarza „wpły-
wów". Willmann sztukę przeszłości traktowałjako roz-
ciągający się od początków XVI wieku aż po czasy mu
współczesne, łatwo dostępny poprzez medium grafiki,
zbiór gotowych rozwiązań - „prototypów", wartościo-
wanych nie pod kątem stylistycznej czy też terytorialnej
przynależności, lecz pod względem odpowiedniości,
pełności oferowanych malarzowi kompozycyjnych roz-
wiązań. Postawa Willmanna była tutaj jak najbardziej
aktywna - uzbrojony w wykształconą poprzez ogląd
wszelkich sławnych arcydzieł zdolność właściwego osą-
du, cechę stawianą przez Angela na pierwszym miejscu
wśród przymiotów artysty, dokonywał wyboru najbar-
dziej odpowiedniego „prototypu" do realizowanego
przez siebie artystycznego przedsięwzięcia, dążąc tym
samym do zapewnienia swojej własnej sztuce waloru
doskonałości.
Przypisy
* Artykuł niniejszy oparty jest na tekście odczytu wygło-
szonego w dniu 8.1 i.1995 roku na forum wrocławskiego
oddziału SHS. The English - language version of this
article, with minor alternations, is to be published in
„Bulletin of the National Gallery in Prague", 6 (1996).
1. Statni oblastni archiv, Tfeboń, sygn. XLVII/4. Na temat
pracy Willmanna dla klasztoru w Sedlcu por. NEU-
MANN, Expresivni tendence v ćeske barokni malbe. 2,
„Galeria", 8 (1984) s. 175-195.
2. J. DE SANDRART, Academia nibilissimae Artis Picto-
riae [...]. Noribergae 1683, cz. II, księga III s. 292 n.
[polskie tłumaczenie według: JOACHIM SANDRART,
1683, Michael Willmann. Tłum. J. Łanowski. [W:] Mi-
chael Willmann (1630-1706). Katalog wystawy. Residenz-
galerie Salzburg (15.06. - 25.09.1994 r.) i Muzeum
Narodowe we Wrocławiu (22.10. - 11.12.1994 r.), red.
M. Adamski, P. Łukaszewicz, F. Wagner, Salzburg 1994
s. 7-8.]
3. V. MANUTH, O sztuce rysunku Michaela Willmanna,
[W:] Michael Willmann (1630-1706). Katalog wysta-
wy..., s. 145.
4. Historische Darstellungen in 10 Bldttern nach dem
beriihmten Meister Willmann. In Kupfer gebracht und
herausgegeben von Josef Gregory. Kupferstecher und
Zeichnungslehrer in Prag. I. Heft, 1805 (10 grafik), II.
Heft, 1805 (10 grafik) - Graficka sbirka Narodni galerie,
Praga.
5. Pamatnik narodniho pisemnictvi - Muzeum ćeske litera-
tury, Strahov, Praga. Na temat tego rysunku por. artykuł
Pavla Preissa w jednym z najbliższych numerów Barock-
berichte. Informationsbldtter aus dem Salzburger Barock-
museum zur bildenden Kunst 17. und 18. Jahrhunderts.
6. Niestety, sąd ten, z przyczyn ode mnie niezależnych, nie
mógł zostać poparty przedstawieniem ilustracji wykona-
nej wg rysunku grafiki.
7. E. KLOSS, Michael Willmann. Leben und Werke eines
deutschen Barockmalers. Breslau [1934] s. 142.
8. Możemy wskazać jedynie na dwa przypadki fragmenta-
rycznych zbieżności: grupa Chrystusa i Weroniki z obra-
zu Droga na Golgotę (Muzeum Narodowe, Wrocław)
wykazuje analogie do odpowiedniej grupy z rysunku
Niesienie Krzyża — Michael Willmann (1630-1706). Ka-
talog wystawy..., nr 22 s. 122; leżąca postać chorego
młodzieńca z obrazu Odnalezienie Krzyża Świętego (k.
krzyżowników, Praga) jest identyczna z postacią widnie-
jącą na rysunku, którego tytuł określony został przez J.
Neumanna jako Chrystus uzdrawiający chorych.
9. J. NEUMANN, o. c., s. 207.
10. E. KLOSS, o. c., s.142; J. NEUMANN, o. c., s. 207; V.
MANUTH, o. c., s. 148.
304
larza możliwość osiągnięcia szczytów sztuki także wy-
łącznie poprzez kopiowanie dzieł mistrzowskich, stano-
wiących pod określonymi względami realizacje dosko-
nałe49. Przekonanie Willmanna, iż dobra sztuka = pro-
totypy + talent można zatem postrzegać nie tylko jako
efekt roli, jaką w cechowej tradycji odgrywał wzorzec,
lecz także jako wynik powszechnej już wówczas świa-
domości zarówno wysokiej wartości osiągnięć sztuki
okresu nowożytnego, jak i ich pluralistycznego chara-
kteru pod względem normatywnym, co wyrażało się
często w przeświadczeniu, iż każdy malarz ma jakąś
specjalność, w której się szczególnie wyróżnia. Samuel
von Hoogstraeten pisał więc w swym dziele, odwołując
się do przykładów wśród artystów germańskich, iż
...Diirer był nastawiony najczęściej na podobny rodzaj
materii w ubiorach, Lucas van Leyden na skromność,
Rubens na bogate układy, Antony van Dijk na wdzięk,
Rembrandt na cierpienia duchowe, a Goltzius na wła-
ściwe naśladowanie ręki kilku wielkich mistrzów". To
przekonanie o istnieniu wielu wzorców doskonałości
nieznany autor omawianego już dyskursu o szlachetnym
malarstwie ujmował krótko i dosadnie - Nikt nie potrafi
wszystkiego - wymieniając następnie: Kontur Michała
Anioła, koloryt Rafaela, kompozycję Parmeńczyka, no-
kturny Bassana i portrety Diirera, jako te osiągnięcia
współczesnego malarstwa, które ...powinny dawnym
mistrzom dorównywać i pod wieloma względami ich
przewyższać51. Dla Willmanna, artysty z prowincjo-
nalnego Królewca, istniejąca sztuka najprawdopodob-
niej nie była więc ani obiektem rywalizacji, ani też
źródłem biernie przyjmowanych przez malarza „wpły-
wów". Willmann sztukę przeszłości traktowałjako roz-
ciągający się od początków XVI wieku aż po czasy mu
współczesne, łatwo dostępny poprzez medium grafiki,
zbiór gotowych rozwiązań - „prototypów", wartościo-
wanych nie pod kątem stylistycznej czy też terytorialnej
przynależności, lecz pod względem odpowiedniości,
pełności oferowanych malarzowi kompozycyjnych roz-
wiązań. Postawa Willmanna była tutaj jak najbardziej
aktywna - uzbrojony w wykształconą poprzez ogląd
wszelkich sławnych arcydzieł zdolność właściwego osą-
du, cechę stawianą przez Angela na pierwszym miejscu
wśród przymiotów artysty, dokonywał wyboru najbar-
dziej odpowiedniego „prototypu" do realizowanego
przez siebie artystycznego przedsięwzięcia, dążąc tym
samym do zapewnienia swojej własnej sztuce waloru
doskonałości.
Przypisy
* Artykuł niniejszy oparty jest na tekście odczytu wygło-
szonego w dniu 8.1 i.1995 roku na forum wrocławskiego
oddziału SHS. The English - language version of this
article, with minor alternations, is to be published in
„Bulletin of the National Gallery in Prague", 6 (1996).
1. Statni oblastni archiv, Tfeboń, sygn. XLVII/4. Na temat
pracy Willmanna dla klasztoru w Sedlcu por. NEU-
MANN, Expresivni tendence v ćeske barokni malbe. 2,
„Galeria", 8 (1984) s. 175-195.
2. J. DE SANDRART, Academia nibilissimae Artis Picto-
riae [...]. Noribergae 1683, cz. II, księga III s. 292 n.
[polskie tłumaczenie według: JOACHIM SANDRART,
1683, Michael Willmann. Tłum. J. Łanowski. [W:] Mi-
chael Willmann (1630-1706). Katalog wystawy. Residenz-
galerie Salzburg (15.06. - 25.09.1994 r.) i Muzeum
Narodowe we Wrocławiu (22.10. - 11.12.1994 r.), red.
M. Adamski, P. Łukaszewicz, F. Wagner, Salzburg 1994
s. 7-8.]
3. V. MANUTH, O sztuce rysunku Michaela Willmanna,
[W:] Michael Willmann (1630-1706). Katalog wysta-
wy..., s. 145.
4. Historische Darstellungen in 10 Bldttern nach dem
beriihmten Meister Willmann. In Kupfer gebracht und
herausgegeben von Josef Gregory. Kupferstecher und
Zeichnungslehrer in Prag. I. Heft, 1805 (10 grafik), II.
Heft, 1805 (10 grafik) - Graficka sbirka Narodni galerie,
Praga.
5. Pamatnik narodniho pisemnictvi - Muzeum ćeske litera-
tury, Strahov, Praga. Na temat tego rysunku por. artykuł
Pavla Preissa w jednym z najbliższych numerów Barock-
berichte. Informationsbldtter aus dem Salzburger Barock-
museum zur bildenden Kunst 17. und 18. Jahrhunderts.
6. Niestety, sąd ten, z przyczyn ode mnie niezależnych, nie
mógł zostać poparty przedstawieniem ilustracji wykona-
nej wg rysunku grafiki.
7. E. KLOSS, Michael Willmann. Leben und Werke eines
deutschen Barockmalers. Breslau [1934] s. 142.
8. Możemy wskazać jedynie na dwa przypadki fragmenta-
rycznych zbieżności: grupa Chrystusa i Weroniki z obra-
zu Droga na Golgotę (Muzeum Narodowe, Wrocław)
wykazuje analogie do odpowiedniej grupy z rysunku
Niesienie Krzyża — Michael Willmann (1630-1706). Ka-
talog wystawy..., nr 22 s. 122; leżąca postać chorego
młodzieńca z obrazu Odnalezienie Krzyża Świętego (k.
krzyżowników, Praga) jest identyczna z postacią widnie-
jącą na rysunku, którego tytuł określony został przez J.
Neumanna jako Chrystus uzdrawiający chorych.
9. J. NEUMANN, o. c., s. 207.
10. E. KLOSS, o. c., s.142; J. NEUMANN, o. c., s. 207; V.
MANUTH, o. c., s. 148.
304