DOI Artikel:
Jakubowska, Agata: "I po co ten feminizm?": o feministycznej historii sztuki
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.49352#0308
294
Agata Jakubowska
artystki istniały. Były co prawda stosunkowo nieliczne, ale właśnie dlatego należy je wy-
dobyć z zapomnienia i uświadomić ich istnienie społeczeństwu.
Podejmowane w tym celu działania przyjęły dwie formy: publikacji (książkowych
i gazetowych) oraz wystaw z często towarzyszącymi im obszernymi katalogami. Z pew-
nością najistotniej sza z nich - bo wyznaczająca swoistego rodzaju model działania - była
wystawa Women Artists, 1500-1950 zorganizowana w 1976 roku przez Ann Sutherland
-Harris i Lindę Nochlin. Zostało na niej przedstawionych sto pięćdziesiąt osiem prac
osiemdziesięciu czterech artystek z Europy i Ameryki Północnej. Wystawa ta była poka-
zywana w kilku amerykańskich miastach i wszędzie cieszyła się dużą popularnością.
Uznanie krytyków uzyskała ona sama jak i towarzyszący jej katalog opracowany przez
kuratorki, zawierający dwa eseje ich autorstwa i ustępy poświęcone poszczególnym
artystkom.
Z dzisiejszej perspektywy widać jednak wyraźnie, że nie był on zbyt nowatorski. Nale-
żał do feministycznego nurtu historii sztuki tylko o tyle, że skupiał swą uwagę na kobie-
tach jako twórczyniach. I za to jego autorki były i są także dzisiaj chwalone. Zwraca się
uwagę na to, że to ich praca uświadomiła szerokiej publiczności istnienie kobiet tworzą-
cych sztukę. Stanowiła ona też przykład poważnego naukowego zajęcia się artystkami
przeciwstawiany marginesowym wzmiankom czy też całkowitemu milczeniu na ich
temat. Równocześnie jednak mimo tego nowatorstwa sposób potraktowania prac tworzo-
nych przez wybrane artystki był całkowicie tradycyjny - skupiający się na dyskusjach
dotyczących stylu i mchów artystycznych. Działalność autorek wystawy i twórczyń wielu
podobnych przedsięwzięć miała bowiem głównie charakter dokumentacyjny2. Polegała
(ona) na dodaniu kobiet artystek do listy osób tworzących, upomnieniu się o nie, wytwo-
rzeniu w historii sztuki (choć wciąż na jej uboczu) miejsca na ich nazwiska, daty życia,
listę prac itp. A to, jak sobie wkrótce uświadomiono, zdecydowanie za mało.
W owym początkowym okresie rozwoju feministycznej historii sztuki można wyróż-
nić dwa obszary problemowe, na których historyczki sztuki pokusiły się o dokonanie głęb-
szych analiz. Po pierwsze, zapoczątkowały one dyskusję dotyczącą zagadnienia estetyki
kobiecej. I po drugie, poddały analizie społeczne uwarunkowania działalności artystycz-
nej kobiet; okoliczności, które umożliwiły tak niewielu przedstawicielkom tej płci (skrzęt-
nie przez badaczki odnotowanym) zaistnienie w świecie artystycznym.
Problem estetyki kobiecej pojawiał się wielokrotnie we wczesnych tekstach autorek
feministycznych właśnie w kontekście niewielkiej ilości artystek tworzących. Niektóre
z nich postawiły bowiem tezę, że być może kobiety tworzą „inaczej” i standardy opraco-
wane przez „męską” historię sztuki me są w stanie tej twórczości docenić, czyli inaczej
mówiąc, że wartości w niej cenione nie są tymi, które należałoby przykładać do sztuki
tworzonej przez kobiety.
Cóż miało oznaczać owo „inaczej”? Przede wszystkim wynikało ono z odmiennych ko-
biecych doświadczeń, zarówno biologicznych jak i społecznych, choć do tych pierwszych
przywiązywano znacznie większą wagę. Podkreślając znaczenie macierzyństwa
2 Zob. m. in. E. TUFTS, Our Hidden Heritage: Five Centuries of Women Artists. Londyn 1974; K. PETERSON,
J.J. WILSON, Women Artists: Recognition andReapraisal, from the Early Middle Ages to the Twentieth Century. Nowy
Jork 1976; F. E. HONIG, Women and Art:A History of Women Painters and Sculptors from the Renaissance to the
Twentieth Century. Nowy Jork 1978; G. GREER, The Obstacle Race: TheFortunes of Women Painters and Their Work.
Nowy Jork 1979. W polskiej historii sztuki powstała tylko jedna taka praca, którą jest katalog towarzyszący wystawie
Artystki polskie zorganizowanej w Muzeum Narodowym w Warszawie w 1991 roku.
Agata Jakubowska
artystki istniały. Były co prawda stosunkowo nieliczne, ale właśnie dlatego należy je wy-
dobyć z zapomnienia i uświadomić ich istnienie społeczeństwu.
Podejmowane w tym celu działania przyjęły dwie formy: publikacji (książkowych
i gazetowych) oraz wystaw z często towarzyszącymi im obszernymi katalogami. Z pew-
nością najistotniej sza z nich - bo wyznaczająca swoistego rodzaju model działania - była
wystawa Women Artists, 1500-1950 zorganizowana w 1976 roku przez Ann Sutherland
-Harris i Lindę Nochlin. Zostało na niej przedstawionych sto pięćdziesiąt osiem prac
osiemdziesięciu czterech artystek z Europy i Ameryki Północnej. Wystawa ta była poka-
zywana w kilku amerykańskich miastach i wszędzie cieszyła się dużą popularnością.
Uznanie krytyków uzyskała ona sama jak i towarzyszący jej katalog opracowany przez
kuratorki, zawierający dwa eseje ich autorstwa i ustępy poświęcone poszczególnym
artystkom.
Z dzisiejszej perspektywy widać jednak wyraźnie, że nie był on zbyt nowatorski. Nale-
żał do feministycznego nurtu historii sztuki tylko o tyle, że skupiał swą uwagę na kobie-
tach jako twórczyniach. I za to jego autorki były i są także dzisiaj chwalone. Zwraca się
uwagę na to, że to ich praca uświadomiła szerokiej publiczności istnienie kobiet tworzą-
cych sztukę. Stanowiła ona też przykład poważnego naukowego zajęcia się artystkami
przeciwstawiany marginesowym wzmiankom czy też całkowitemu milczeniu na ich
temat. Równocześnie jednak mimo tego nowatorstwa sposób potraktowania prac tworzo-
nych przez wybrane artystki był całkowicie tradycyjny - skupiający się na dyskusjach
dotyczących stylu i mchów artystycznych. Działalność autorek wystawy i twórczyń wielu
podobnych przedsięwzięć miała bowiem głównie charakter dokumentacyjny2. Polegała
(ona) na dodaniu kobiet artystek do listy osób tworzących, upomnieniu się o nie, wytwo-
rzeniu w historii sztuki (choć wciąż na jej uboczu) miejsca na ich nazwiska, daty życia,
listę prac itp. A to, jak sobie wkrótce uświadomiono, zdecydowanie za mało.
W owym początkowym okresie rozwoju feministycznej historii sztuki można wyróż-
nić dwa obszary problemowe, na których historyczki sztuki pokusiły się o dokonanie głęb-
szych analiz. Po pierwsze, zapoczątkowały one dyskusję dotyczącą zagadnienia estetyki
kobiecej. I po drugie, poddały analizie społeczne uwarunkowania działalności artystycz-
nej kobiet; okoliczności, które umożliwiły tak niewielu przedstawicielkom tej płci (skrzęt-
nie przez badaczki odnotowanym) zaistnienie w świecie artystycznym.
Problem estetyki kobiecej pojawiał się wielokrotnie we wczesnych tekstach autorek
feministycznych właśnie w kontekście niewielkiej ilości artystek tworzących. Niektóre
z nich postawiły bowiem tezę, że być może kobiety tworzą „inaczej” i standardy opraco-
wane przez „męską” historię sztuki me są w stanie tej twórczości docenić, czyli inaczej
mówiąc, że wartości w niej cenione nie są tymi, które należałoby przykładać do sztuki
tworzonej przez kobiety.
Cóż miało oznaczać owo „inaczej”? Przede wszystkim wynikało ono z odmiennych ko-
biecych doświadczeń, zarówno biologicznych jak i społecznych, choć do tych pierwszych
przywiązywano znacznie większą wagę. Podkreślając znaczenie macierzyństwa
2 Zob. m. in. E. TUFTS, Our Hidden Heritage: Five Centuries of Women Artists. Londyn 1974; K. PETERSON,
J.J. WILSON, Women Artists: Recognition andReapraisal, from the Early Middle Ages to the Twentieth Century. Nowy
Jork 1976; F. E. HONIG, Women and Art:A History of Women Painters and Sculptors from the Renaissance to the
Twentieth Century. Nowy Jork 1978; G. GREER, The Obstacle Race: TheFortunes of Women Painters and Their Work.
Nowy Jork 1979. W polskiej historii sztuki powstała tylko jedna taka praca, którą jest katalog towarzyszący wystawie
Artystki polskie zorganizowanej w Muzeum Narodowym w Warszawie w 1991 roku.