DOI Heft:
Nr. 3-4
DOI Artikel:Sandqvist, Tom: Różnorodna tożsamość: konkretyzm jako przełom w fińskiej sztuce współczesnej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.49349#0454
440
Tom Sandquist
dochodziło do wielu migracji ludności, spowodowanych także wojnami, epidemiami
i głodem. Dziś słyszy się szwedzki tam, gdzie wcześniej mówiło się po fińsku i fiński tam,
gdzie mówiło się po szwedzku. Okolice wybrzeży są gęsto zaludnione i zadbane. Ich
szwedzcy mieszkańcy są bardziej ruchliwi, niecierpliwi i mniej solidni niż Finowie, szyb-
si w podejmowaniu decyzji i bardziej prostolinijni w działaniu. Przejęli jednak od ludno-
ści fińskiej spokój i zmienili swoje zwyczaje, które różnią ich od Szwedów w Szwecji.
Byli oni, według Topeliusa, siłą napędową, która zdynamizowała ludność fińską i obaj
sąsiedzi nauczyli się czegoś od siebie.
Polaryzacja
Stworzony przez Topeliusa obraz szwedzkojęzycznej ludności nie pozostał bez wpły-
wu na to, jak postrzegała siebie mniejszość fińsko-szwedzka. Powstanie narodowego mitu
współbrzmiało z rodzącymi się w Finlandii prądami kulturalnymi i artystycznymi. Nawet
jeśli to przypadek, wydaje się znamienne, że większość członków powstałej w 1912 r.
grupy artystycznej „Septem" należała do fińsko-szwedzkiego kręgu kulturowego i że to
właśnie tacy artyści, jak Magnus Enckell (1870-1925), Verner Thome (1920) i Per Ake
Lauren wraz z belgijskim twórcą A. W. Finchem dali początek modernizmowi w fińskiej
sztuce. W całkowitej opozycji do niej pozostawała ekspresjonistyczna Novembergruppen
(Grupa Listopadowa), której członkami byli Tyko Sallinen (1879-1955), Jalmari Ruoko-
koski (1886-1936) i Juho Rissanen (1873-1958)7. Nacjonalistyczny ekspresjonizm prze-
ciwstawiał się międzynarodowemu modernizmu - mroczny las świerkowy, jasnej
brzezinie. Od tego czasu taka polaryzacja w fińskiej sztuce jest równie ewidentna, co
niezmienna, nawet jeśli nie nazywana po imieniu. Grupie „Septem" odrębność nadaje
światło - jej nacechowane neoimpresjonizmem malarstwo, jest silnie zakorzenione w tra-
dycji francuskiej. Twórczość jej oponentów charakteryzuje natomiast ekspresjonistyczne
skoncentrowanie na treści i zainspirowana sztuką niemiecką przytłumiona skala barw oraz
ludowe motywy - kombinacja, która szybko stała się „oficjalną" sztuką młodej republiki
i która przez dziesięciolecia miała być traktowana jako swego rodzaju archimedejski do-
gmat w mitologii narodowej.
To właśnie wokół tych dwóch osi czy biegunów krążyć będzie sztuka fińska przez
niemal cały XX w. i do nich, w taki czy inny sposób, będzie się ustosunkowywać więk-
szość fińskich twórców. W latach 40. i 50. ów spór kontynuować będzie ekspresjonistycz-
na „Oktober-gruppen" („Grupa Październikowa") z takimi artystami, jak Aimo Kanerva
(1909-1991), Mikko Laasio (1913-1997) czy Helge Dahlman (1924-1979), podczas gdy
„Septem" doczeka się swoich następców w „Grupie Prisma" z Sigridem Schaumanem
(1877-1979), Ragnarem Ekelundem (1892-1960), Torgerem Enckellem (1901-1991) i
Yngve Backiem. Zjawisko to istnieje właściwie po dzień dzisiejszy. Sam gmach nowego
muzeum w Helsinkach wydaje się metaforycznie ucieleśniać te nieraz „chiazmatycznie"
krzyżujące się główne kierunki. Pierwszy - w dużym uproszczeniu - można by określić
jako rodzaj intelektualnego formalizmu lub - od połowy lat 50. - konkretyzm. Drugi nato-
miast cechuje swego rodzaju zmysłowy ekspresjonizm, który na początku lat 60. został
7 Pierwsza wystawa grupy miała miejsce w listopadzie 1916 r. w Muzeum Sztuki Współczesnej w Helsinkach. Uczest-
niczyli w niej m.in. Alvar Cawen (1886-1935), Marcus Collin (1882-1966), Gabriel Engberg (1872-1953), Juho Rissa-
nen, Tyko Konstantin Sallinen; zob., R. NUMMELIN, Nya Strómningar inom maleriet, [w:] Konsten i Finlandfrdn
medeltid till nutid, Helsinki, 1998, s. 256, 307-308 [przyp. tłum.].
Tom Sandquist
dochodziło do wielu migracji ludności, spowodowanych także wojnami, epidemiami
i głodem. Dziś słyszy się szwedzki tam, gdzie wcześniej mówiło się po fińsku i fiński tam,
gdzie mówiło się po szwedzku. Okolice wybrzeży są gęsto zaludnione i zadbane. Ich
szwedzcy mieszkańcy są bardziej ruchliwi, niecierpliwi i mniej solidni niż Finowie, szyb-
si w podejmowaniu decyzji i bardziej prostolinijni w działaniu. Przejęli jednak od ludno-
ści fińskiej spokój i zmienili swoje zwyczaje, które różnią ich od Szwedów w Szwecji.
Byli oni, według Topeliusa, siłą napędową, która zdynamizowała ludność fińską i obaj
sąsiedzi nauczyli się czegoś od siebie.
Polaryzacja
Stworzony przez Topeliusa obraz szwedzkojęzycznej ludności nie pozostał bez wpły-
wu na to, jak postrzegała siebie mniejszość fińsko-szwedzka. Powstanie narodowego mitu
współbrzmiało z rodzącymi się w Finlandii prądami kulturalnymi i artystycznymi. Nawet
jeśli to przypadek, wydaje się znamienne, że większość członków powstałej w 1912 r.
grupy artystycznej „Septem" należała do fińsko-szwedzkiego kręgu kulturowego i że to
właśnie tacy artyści, jak Magnus Enckell (1870-1925), Verner Thome (1920) i Per Ake
Lauren wraz z belgijskim twórcą A. W. Finchem dali początek modernizmowi w fińskiej
sztuce. W całkowitej opozycji do niej pozostawała ekspresjonistyczna Novembergruppen
(Grupa Listopadowa), której członkami byli Tyko Sallinen (1879-1955), Jalmari Ruoko-
koski (1886-1936) i Juho Rissanen (1873-1958)7. Nacjonalistyczny ekspresjonizm prze-
ciwstawiał się międzynarodowemu modernizmu - mroczny las świerkowy, jasnej
brzezinie. Od tego czasu taka polaryzacja w fińskiej sztuce jest równie ewidentna, co
niezmienna, nawet jeśli nie nazywana po imieniu. Grupie „Septem" odrębność nadaje
światło - jej nacechowane neoimpresjonizmem malarstwo, jest silnie zakorzenione w tra-
dycji francuskiej. Twórczość jej oponentów charakteryzuje natomiast ekspresjonistyczne
skoncentrowanie na treści i zainspirowana sztuką niemiecką przytłumiona skala barw oraz
ludowe motywy - kombinacja, która szybko stała się „oficjalną" sztuką młodej republiki
i która przez dziesięciolecia miała być traktowana jako swego rodzaju archimedejski do-
gmat w mitologii narodowej.
To właśnie wokół tych dwóch osi czy biegunów krążyć będzie sztuka fińska przez
niemal cały XX w. i do nich, w taki czy inny sposób, będzie się ustosunkowywać więk-
szość fińskich twórców. W latach 40. i 50. ów spór kontynuować będzie ekspresjonistycz-
na „Oktober-gruppen" („Grupa Październikowa") z takimi artystami, jak Aimo Kanerva
(1909-1991), Mikko Laasio (1913-1997) czy Helge Dahlman (1924-1979), podczas gdy
„Septem" doczeka się swoich następców w „Grupie Prisma" z Sigridem Schaumanem
(1877-1979), Ragnarem Ekelundem (1892-1960), Torgerem Enckellem (1901-1991) i
Yngve Backiem. Zjawisko to istnieje właściwie po dzień dzisiejszy. Sam gmach nowego
muzeum w Helsinkach wydaje się metaforycznie ucieleśniać te nieraz „chiazmatycznie"
krzyżujące się główne kierunki. Pierwszy - w dużym uproszczeniu - można by określić
jako rodzaj intelektualnego formalizmu lub - od połowy lat 50. - konkretyzm. Drugi nato-
miast cechuje swego rodzaju zmysłowy ekspresjonizm, który na początku lat 60. został
7 Pierwsza wystawa grupy miała miejsce w listopadzie 1916 r. w Muzeum Sztuki Współczesnej w Helsinkach. Uczest-
niczyli w niej m.in. Alvar Cawen (1886-1935), Marcus Collin (1882-1966), Gabriel Engberg (1872-1953), Juho Rissa-
nen, Tyko Konstantin Sallinen; zob., R. NUMMELIN, Nya Strómningar inom maleriet, [w:] Konsten i Finlandfrdn
medeltid till nutid, Helsinki, 1998, s. 256, 307-308 [przyp. tłum.].