DOI Artikel:
Omilanowska, Małgorzata: Projekty Franza Schwechtena, Édouarda André i Stanisława Witkiewicza dla Połągi
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.49518#0208
198
Małgorzata Omilanowska
1. Pałac w Połądze, fasada. Fot. 2005 r.
projektowej architekta. Schwechten wymienił pałac Tyszkiewiczów w Połądze we własno-
ręcznie sporządzonym spisie najważniejszych dzieł, zachowanym w rękopisie w zbiorach
archiwum Akademie der Kiinste w Berlinie i opublikowanym przez Verę Frowein-Ziroff
w 1982 r.7 Monografista Schwechtena, Peer Zietz, Połądze poświęcił niewiele miejsca;
opublikował kilkadziesiąt projektów z zachowanej spuścizny architekta, przechowywa-
nej w Geheimes Staatsarchiv Preussische Kulturbesitz w Berlinie8, ale Połągi nie
uwzględnił ani w katalogu, ani omówieniu, wymieniając ją jedynie w spisie dzieł zreali-
zowanych9. Niniejszy artykuł po raz pierwszy publikuje zachowane we wspomnianym
archiwum berlińskim zrealizowane i niezrealizowane projekty Schwechtena, zamówione
przez Feliksa Tyszkiewicza dla Połągi.
Długa historia Połągi nie miała przełożenia na interesujące dzieje jej architektury
i urbanistyki10. W tradycji litewskiej Połąga zapisała się dzięki niewielkiemu wzgórzu
uważanemu za miejsce pogańskiej świątyni, której wiecznego ognia strzegła Biruta. We-
dług legendy porwana przez Kiejstuta wracającego z wyprawy przeciw Krzyżakom
i wbrew przeznaczeniu poślubiona, została matką Witolda, a po śmierci męża wróciła do
Połągi, gdzie zmarła i została pochowana na owym wzgórzu świątynnym, które od tej
pory nosiło miano Góry Biruty i było otaczane specjalną czcią. Połąga leży przy ujściu do
Bałtyku niewielkiej rzeczki Rąży, ale mimo to nigdy nie rozwinęła się w znaczący port.
7 Vera FROWEIN-ZIROFF, Die Kaiser Wilhelm-Geddchtniskirche. Entstehung und Bedeutung, Berlin 1982, s. 422-
428. W spisie tym Schwechten wymienia pałac w Połądze dwukrotnie. Pod datą 1895 (s. 424) znajduje się informacja:
Schloss in Polangen bei Memel, grafFelix Tyszkiewicz, a pod datą 1906-1907 (s. 426): Schloss Polangen bei Memel,
Kapellen-, Balkon- und Terrasenanbau, grafFelix Tyszkiewicz. Ten drugi zapis został przekreślony, ale chyba tylko ze
względu na nikłe znaczenie realizacji, w opinii architekta niewartej umieszczenia na liście „Haupt-Werke”, dobudowy
bowiem powstały.
8 Peer ZIETZ, Franz Heinrich Schwechten. Ein Architekt zwischen Historismus und Moderne, Stuttgart 1999.
9 Ibid., s. 117. Peer Zietz opatrzył informację o Połądze komentarzem „heutige zustand unbekant”. Spis ten nie został
objęty indeksem topograficznym umieszczonym na s. 119. Fakt zachowania w niemieckim archiwum projektów Schwech-
tena dla Połągi w literaturze polskojęzycznej ujawnił Krzysztof Stefański w 2001 r.: Krzysztof STEFAŃSKI, „Projekty
łódzkich budowli w archiwach berlińskich”, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, 2001, z. 3, s. 231-238, tu s. 237.
1(1 Dzieje Połągi opracowane zostały w pracy zbiorowej: Palangos istorija, red. Yladas Źulkus, Klaipeda 1999.
Małgorzata Omilanowska
1. Pałac w Połądze, fasada. Fot. 2005 r.
projektowej architekta. Schwechten wymienił pałac Tyszkiewiczów w Połądze we własno-
ręcznie sporządzonym spisie najważniejszych dzieł, zachowanym w rękopisie w zbiorach
archiwum Akademie der Kiinste w Berlinie i opublikowanym przez Verę Frowein-Ziroff
w 1982 r.7 Monografista Schwechtena, Peer Zietz, Połądze poświęcił niewiele miejsca;
opublikował kilkadziesiąt projektów z zachowanej spuścizny architekta, przechowywa-
nej w Geheimes Staatsarchiv Preussische Kulturbesitz w Berlinie8, ale Połągi nie
uwzględnił ani w katalogu, ani omówieniu, wymieniając ją jedynie w spisie dzieł zreali-
zowanych9. Niniejszy artykuł po raz pierwszy publikuje zachowane we wspomnianym
archiwum berlińskim zrealizowane i niezrealizowane projekty Schwechtena, zamówione
przez Feliksa Tyszkiewicza dla Połągi.
Długa historia Połągi nie miała przełożenia na interesujące dzieje jej architektury
i urbanistyki10. W tradycji litewskiej Połąga zapisała się dzięki niewielkiemu wzgórzu
uważanemu za miejsce pogańskiej świątyni, której wiecznego ognia strzegła Biruta. We-
dług legendy porwana przez Kiejstuta wracającego z wyprawy przeciw Krzyżakom
i wbrew przeznaczeniu poślubiona, została matką Witolda, a po śmierci męża wróciła do
Połągi, gdzie zmarła i została pochowana na owym wzgórzu świątynnym, które od tej
pory nosiło miano Góry Biruty i było otaczane specjalną czcią. Połąga leży przy ujściu do
Bałtyku niewielkiej rzeczki Rąży, ale mimo to nigdy nie rozwinęła się w znaczący port.
7 Vera FROWEIN-ZIROFF, Die Kaiser Wilhelm-Geddchtniskirche. Entstehung und Bedeutung, Berlin 1982, s. 422-
428. W spisie tym Schwechten wymienia pałac w Połądze dwukrotnie. Pod datą 1895 (s. 424) znajduje się informacja:
Schloss in Polangen bei Memel, grafFelix Tyszkiewicz, a pod datą 1906-1907 (s. 426): Schloss Polangen bei Memel,
Kapellen-, Balkon- und Terrasenanbau, grafFelix Tyszkiewicz. Ten drugi zapis został przekreślony, ale chyba tylko ze
względu na nikłe znaczenie realizacji, w opinii architekta niewartej umieszczenia na liście „Haupt-Werke”, dobudowy
bowiem powstały.
8 Peer ZIETZ, Franz Heinrich Schwechten. Ein Architekt zwischen Historismus und Moderne, Stuttgart 1999.
9 Ibid., s. 117. Peer Zietz opatrzył informację o Połądze komentarzem „heutige zustand unbekant”. Spis ten nie został
objęty indeksem topograficznym umieszczonym na s. 119. Fakt zachowania w niemieckim archiwum projektów Schwech-
tena dla Połągi w literaturze polskojęzycznej ujawnił Krzysztof Stefański w 2001 r.: Krzysztof STEFAŃSKI, „Projekty
łódzkich budowli w archiwach berlińskich”, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, 2001, z. 3, s. 231-238, tu s. 237.
1(1 Dzieje Połągi opracowane zostały w pracy zbiorowej: Palangos istorija, red. Yladas Źulkus, Klaipeda 1999.