DOI Artikel:
Kowalczyk, Jerzy: [Rezension von: Jadwiga Kuczyńska, Kościół farny św. Michała w Lublinie]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.49518#0458
444
Jerzy Kowalczyk
kasaty był świeckim magazynem. Już w 1826 r.
zniósł kapitułę i kolegiatę przy świątyni Michała
Archanioła. Po przeniesieniu katedry polecił zabrać
wiele elementów wyposażenia, złotnictwo sakralne
i szaty liturgiczne ze starej świątyni, a następnie
zniósł parafię i zamknął kościół. Wydaje się, że
w recenzowanej monografii należałoby poświęcić
nieco więcej uwagi sylwetce biskupa Dzięcielskie-
go, który wykazał brak elementarnego szacunku dla
wartości historycznej kościoła Michała Archanioła
- panteonu mieszczaństwa lubelskiego. Więcej zro-
zumienia wykazały władze gubernialne, niż ten do-
stojnik kościelny. Dowodem tego było wykonanie
w 1836 r. inwentaryzacji pomiarowej, a dwa lata
później opracowanie projektu restauracji kościoła
i wstępne prace. Stary hełm wieży zastąpiono w
1841 r. dachem namiotowym. Władze gubernialne
domagały się w marcu 1839 r. od władz kościelnych
przywrócenia parafii i wyposażenia. Autorka przy-
tacza odnaleziony przez siebie dokument, świadczą-
cy o proteście mieszkańców, skierowany w lipcu
1839 r. do najwyższych władz Królestwa Polskiego,
przeciwko ogołoceniu kościoła, „do którego tyle pa-
miątek historycznych jest przywiązanych” (s. 85).
Wszystkie te protesty nie odniosły skutku. „W obli-
czu zagrożenia katastrofą budowlaną Rząd Guber-
nialny ponaglany przez kurię [podkreśl. J.K]
postanowił w początkach 1846 r. wyburzyć farą”
(s. 89). Autorka monografii nie tylko odnotowała za-
interesowanie losami świątyni przez wybitnego sta-
rożytnika Kazimierza Stronczyńskiego, ale też
opublikowała trzy jego przekazy ikonograficzne
różnych faz zabytku. Stronczyński przepisał treść
trzech dokumentów, które zostały wyjęte z gałki heł-
mu po demontażu wieży4 5. Należy żałować, że treści
tych dokumentów nie zamieściła autorka w mono-
grafii kościoła, mimo że opublikował je ks. Jan Am-
broży Wadowski'.
Cenny jest rozdział V omawiający Wystrój i wy-
posażenie kościoła na przestrzeni wieków (s. 95-
152). Kuczyńska przeprowadziła bardzo ciekawe
badania na podstawie inwentarzy, przede wszystkim
wizytacji biskupich, i w oparciu o zachowane zabyt-
ki. W dwu przedziałach czasowych: od połowy XV
do 1. połowy XVII w., oraz od połowy XVII do lat
40. XIX w. Część 1. tego rozdziału, poświęcona
wystrojowi i wyposażeniu, zawiera przegląd wnętrz
4 Kazimierz STRONCZYŃSKI, Opisy Zabytków Staro-
żytności w Guberni Lubelskiej, rkps s. 54-59 (Gabinet
Rycin Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego, sygn. GR
Rkps. 243).
5 WADOWSKI, op. cit, s. 185-187.
6 Jacek GAJEWSKI, „Z Wiednia i Pragi (?) przez Łubn'ce
do Puław. Działalność Jana Eliasza Hoffmanna i jego
warsztatu z Lubelskiem”, [w:] Dzieje Lubelszczyzny, t. VI,
w kolejności, a więc prezbiterium, nawę i kaplice,
a w nich: ołtarze, obrazy, chrzcielnice, organy, na-
grobki. Rozdział ten winno się czytać z aneksem III,
traktującym o rozproszeniu wyposażenia kościoła w
latach 1839-1847. Do tego bogatego i cennego ma-
teriału nasuwa się kilka uwag.
Autorka nie zauważyła, że późnobarokowy oł-
tarz zamówiony w Puławach w połowie lat 40.
XVIII w. w którym pomieszczony był cudowny
Krzyż Trybunalski, przeniesiony w 1832 r. do kate-
dry, został wcześniej omówiony przez Jacka Gajew-
skiego. Drogą badań archiwalnych i analogii ustalił
on, że zaprojektował go rzeźbiarz Eliasz Hoffmann,
który prowadził w Puławach duży warsztat6.
Słynnemu zabytkowi z fary lubelskiej - gotyc-
kiej brązowej chrzcielnicy, także przeniesionej do
katedry, poświęciła rozprawę wiele lat temu Jadwi-
ga Kunczyńska7.
Wiadomości o nagrobkach w farze lubelskiej są
skromne, musiało być ich wiele. Wśród rysunków
Stronczyńskiego został utrwalony nagrobek ks. pra-
łata Jana Makowskiego z 1569 r., ale nie wiadomo,
co się z nim stało (il. 26). Z nagrobka Erazma Lubo-
melskiego z 1622 r. pozostało tylko brązowe tondo
z herbem Zadora, wmurowane w ścianę kruchty lu-
belskiego kościoła dominikanów (il. 29). Z epita-
fium poety Sebastiana Klonowica, ufundowanego
w 1608 r. zachowano w katedrze płytę z marmuru
chęcińskiego w nowej oprawie (il. 28). Przypusz-
czam, że z kościoła Michała Archanioła pochodzi
płyta nagrobna z leżącą postacią patrycjusza lubel-
skiego w kościele dominikanów. Dodano w zwień-
czeniu alabastrowy kartusz z herbami Jelita i Lewart
z innego nagrobka, a na dolnym kartuszu ze skutą in-
skrypcją wymalowano napis, że jest to pomnik Miko-
łaja Firleja rzekomego kasztelana zamojskiego (?)
i wojewody lubelskiego z 1619 r. Tej XIX-wiecznej
mistyfikacji nagrobnej poświęciłem osobny artykuł8.
Przegląd wiadomości źródłowych o aparatach
kościelnych wypełnia część 2. rozdziału V. O bogac-
twie skarbca fary lubelskiej świadczył fakt, że w
1565 r. znajdowały się w nim 24 kielichy, w tym
6 pozłacanych (s. 132). Znane są nazwiska wielu
fundatorów z patrycjatu miejskiego, m.in. Konopni-
ców, Kretków, Lubomelskich, którzy niekiedy ozda-
biali swoje dary gmerkami i inicjałami. Na kielichu
z 1487 r. fundacji jednego z Lubomelskich widniał
cz. III Kultura artystyczna, Lublin 1992, s. 218.
7 Jadwiga KUNCZYŃSKA-MĘDREK, „Gotycka chrzciel-
nica brązowa w kościele katedralnym w Lublinie”, Rocz-
niki Humanistyczne, t. 18, 1970, z. 5, s. 19-34.
8 Jerzy KOWALCZYK, „Jak wykreowano w Lublinie po-
mnik wojewody Piotra Firleja”, Roczniki Humanistycze,
t. 47, 1999, z. 4, s. 115-128.
Jerzy Kowalczyk
kasaty był świeckim magazynem. Już w 1826 r.
zniósł kapitułę i kolegiatę przy świątyni Michała
Archanioła. Po przeniesieniu katedry polecił zabrać
wiele elementów wyposażenia, złotnictwo sakralne
i szaty liturgiczne ze starej świątyni, a następnie
zniósł parafię i zamknął kościół. Wydaje się, że
w recenzowanej monografii należałoby poświęcić
nieco więcej uwagi sylwetce biskupa Dzięcielskie-
go, który wykazał brak elementarnego szacunku dla
wartości historycznej kościoła Michała Archanioła
- panteonu mieszczaństwa lubelskiego. Więcej zro-
zumienia wykazały władze gubernialne, niż ten do-
stojnik kościelny. Dowodem tego było wykonanie
w 1836 r. inwentaryzacji pomiarowej, a dwa lata
później opracowanie projektu restauracji kościoła
i wstępne prace. Stary hełm wieży zastąpiono w
1841 r. dachem namiotowym. Władze gubernialne
domagały się w marcu 1839 r. od władz kościelnych
przywrócenia parafii i wyposażenia. Autorka przy-
tacza odnaleziony przez siebie dokument, świadczą-
cy o proteście mieszkańców, skierowany w lipcu
1839 r. do najwyższych władz Królestwa Polskiego,
przeciwko ogołoceniu kościoła, „do którego tyle pa-
miątek historycznych jest przywiązanych” (s. 85).
Wszystkie te protesty nie odniosły skutku. „W obli-
czu zagrożenia katastrofą budowlaną Rząd Guber-
nialny ponaglany przez kurię [podkreśl. J.K]
postanowił w początkach 1846 r. wyburzyć farą”
(s. 89). Autorka monografii nie tylko odnotowała za-
interesowanie losami świątyni przez wybitnego sta-
rożytnika Kazimierza Stronczyńskiego, ale też
opublikowała trzy jego przekazy ikonograficzne
różnych faz zabytku. Stronczyński przepisał treść
trzech dokumentów, które zostały wyjęte z gałki heł-
mu po demontażu wieży4 5. Należy żałować, że treści
tych dokumentów nie zamieściła autorka w mono-
grafii kościoła, mimo że opublikował je ks. Jan Am-
broży Wadowski'.
Cenny jest rozdział V omawiający Wystrój i wy-
posażenie kościoła na przestrzeni wieków (s. 95-
152). Kuczyńska przeprowadziła bardzo ciekawe
badania na podstawie inwentarzy, przede wszystkim
wizytacji biskupich, i w oparciu o zachowane zabyt-
ki. W dwu przedziałach czasowych: od połowy XV
do 1. połowy XVII w., oraz od połowy XVII do lat
40. XIX w. Część 1. tego rozdziału, poświęcona
wystrojowi i wyposażeniu, zawiera przegląd wnętrz
4 Kazimierz STRONCZYŃSKI, Opisy Zabytków Staro-
żytności w Guberni Lubelskiej, rkps s. 54-59 (Gabinet
Rycin Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego, sygn. GR
Rkps. 243).
5 WADOWSKI, op. cit, s. 185-187.
6 Jacek GAJEWSKI, „Z Wiednia i Pragi (?) przez Łubn'ce
do Puław. Działalność Jana Eliasza Hoffmanna i jego
warsztatu z Lubelskiem”, [w:] Dzieje Lubelszczyzny, t. VI,
w kolejności, a więc prezbiterium, nawę i kaplice,
a w nich: ołtarze, obrazy, chrzcielnice, organy, na-
grobki. Rozdział ten winno się czytać z aneksem III,
traktującym o rozproszeniu wyposażenia kościoła w
latach 1839-1847. Do tego bogatego i cennego ma-
teriału nasuwa się kilka uwag.
Autorka nie zauważyła, że późnobarokowy oł-
tarz zamówiony w Puławach w połowie lat 40.
XVIII w. w którym pomieszczony był cudowny
Krzyż Trybunalski, przeniesiony w 1832 r. do kate-
dry, został wcześniej omówiony przez Jacka Gajew-
skiego. Drogą badań archiwalnych i analogii ustalił
on, że zaprojektował go rzeźbiarz Eliasz Hoffmann,
który prowadził w Puławach duży warsztat6.
Słynnemu zabytkowi z fary lubelskiej - gotyc-
kiej brązowej chrzcielnicy, także przeniesionej do
katedry, poświęciła rozprawę wiele lat temu Jadwi-
ga Kunczyńska7.
Wiadomości o nagrobkach w farze lubelskiej są
skromne, musiało być ich wiele. Wśród rysunków
Stronczyńskiego został utrwalony nagrobek ks. pra-
łata Jana Makowskiego z 1569 r., ale nie wiadomo,
co się z nim stało (il. 26). Z nagrobka Erazma Lubo-
melskiego z 1622 r. pozostało tylko brązowe tondo
z herbem Zadora, wmurowane w ścianę kruchty lu-
belskiego kościoła dominikanów (il. 29). Z epita-
fium poety Sebastiana Klonowica, ufundowanego
w 1608 r. zachowano w katedrze płytę z marmuru
chęcińskiego w nowej oprawie (il. 28). Przypusz-
czam, że z kościoła Michała Archanioła pochodzi
płyta nagrobna z leżącą postacią patrycjusza lubel-
skiego w kościele dominikanów. Dodano w zwień-
czeniu alabastrowy kartusz z herbami Jelita i Lewart
z innego nagrobka, a na dolnym kartuszu ze skutą in-
skrypcją wymalowano napis, że jest to pomnik Miko-
łaja Firleja rzekomego kasztelana zamojskiego (?)
i wojewody lubelskiego z 1619 r. Tej XIX-wiecznej
mistyfikacji nagrobnej poświęciłem osobny artykuł8.
Przegląd wiadomości źródłowych o aparatach
kościelnych wypełnia część 2. rozdziału V. O bogac-
twie skarbca fary lubelskiej świadczył fakt, że w
1565 r. znajdowały się w nim 24 kielichy, w tym
6 pozłacanych (s. 132). Znane są nazwiska wielu
fundatorów z patrycjatu miejskiego, m.in. Konopni-
ców, Kretków, Lubomelskich, którzy niekiedy ozda-
biali swoje dary gmerkami i inicjałami. Na kielichu
z 1487 r. fundacji jednego z Lubomelskich widniał
cz. III Kultura artystyczna, Lublin 1992, s. 218.
7 Jadwiga KUNCZYŃSKA-MĘDREK, „Gotycka chrzciel-
nica brązowa w kościele katedralnym w Lublinie”, Rocz-
niki Humanistyczne, t. 18, 1970, z. 5, s. 19-34.
8 Jerzy KOWALCZYK, „Jak wykreowano w Lublinie po-
mnik wojewody Piotra Firleja”, Roczniki Humanistycze,
t. 47, 1999, z. 4, s. 115-128.