DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Artykuły
DOI article:Mossakowski, Stanisław: Europejski kontekst renesansowej przebudowy królewskiego pa³acu na Wawelu: Neapol - Urbino - Buda - Praga
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71008#0020
18
Stanisław Mossakowski
wykonane zostały specjalnie dla króla Macieja Korwina. Jedna z nich, z czasu około roku
1484, znajduje się obecnie w bibliotece w Ołomuńcu36, a druga to wspaniale iluminowany
pergaminowy rękopis przechowywany w bibliotece książęcej w Modenie37.
Kolejnym czołowym traktatem architektonicznym tej epoki było przeznaczone szcze-
gólnie dla zleceniodawców i krążące podówczas jedynie w odpisach dzieło Antonia Aver-
lina zwanego il Filarete: Trattato di architettura. Napisane po włosku (pomiędzy 1458
a 1465) w formie dialogu między artystą-budowniczym a księciem-patronem zostało ono
specjalnie przetłumaczone na łacinę (ok. 1488, jako De architectura libri XXV) dla Ma-
cieja Korwina przez zatrudnionego najego dworze Antonia Bonfiniego. Lektura tego bar-
dzo obszernego, wręcz rozwlekłego i pełnego szczegółowych uwag, traktatu wydała się
widać niezbędna węgierskiemu królowi-budowniczemu38.
Nie ulega wątpliwości, że władcy wznoszący, względnie modernizujący swe rezyden-
cje, często powiązani rodzinnie lub politycznie, przekazywali sobie w formie darów nie
tylko dzieła sztuki, lecz także wzory i projekty architektoniczne. Niekiedy były to nawet
gotowe modele planowanych budowli. I tak na przykład Lorenzo de'Medici w roku 1488
ofiarował królowi Neapolu, Ferrante I przygotowany przez swego nadwornego architekta
Giuliana da Sangallo drewniany model pałacu all 'antica, który miał stanąć w pobliżu
warownego Castel Nuovo39.
Wśród zleceniodawców poszukujących wzorów dla swych budowli szczególne zainte-
resowanie budziły także te realizacje, które cieszyły się powszechnym podziwem i uzna-
niem. Do takich w pierwszym rzędzie należała wspaniała książęca rezydencja w Urbino,
Federica da Montefeltro, wznoszona etapami w latach 1455-1482. Komplet jej planów
(i disegni; li dui piani del palazzo) w wyniku specjalnych starań uzyskał w roku 1481
margrabia Federico Gonzaga. Miały one posłużyć (ad grande instructione) przy wznosze-
niu nowego skrzydła (Domus Nova) pałacu Gonzagów w Mantui (od 1480)40. W tym
samym czasie o szczegółowe widoki i pomiary wnętrz rezydencji w Urbino postarał się
także władca Florencji, Lorenzo de'Medici. Wysłany w tym celu architekt Baccio Pontelli
18 czerwca 1481 informował swego zleceniodawcę, że jak rysunki zostaną ukończone:
będzie miał wszystko [potrzebne], aby mógł poznać pokój po pokoju, jak zostały [one]
wykonane i co jeszcze trzeba będzie zrobić, aby upiększyć ten Dom, który jak Wasza Wiel-
możność zobaczy, wierzę, iż zda mu się widzieć rzecz piękną pod względem obić, rzeźbień
i innych ornamentów, które są we wnętrzach41.
O tej niezwykłej popularności wśród władców rozwiązań funkcjonalno-kompozycyj-
nych i form dekoracyjnych pałacu w Urbino decydowała zarówno klasa artystyczna reali-
zacji, jak też wysoka pozycja polityczna samego Federica da Montefeltro, czołowego
36 Ołomuniec, Biblioteka Katedralna, rkps 330 - RYKWERT, op. cit., s. 35.
37 Modena, Biblioteca Estense, rkps Cod. Lat. 419 - Csaba CSAPODI, Klara CSAPODI-GARDONYI, Biblioteca
Corviniana. The Library of King Matthias Covinus of Hungary, Budapest 1981, s. 56.
^Matthias Corvinus..., s. 331-333 (Susy Marcon). 0 tej pracy translatorskiej Bonfini nie omieszkał z dumą wspomnieć
przy okazji omawiania działalności króla Macieja, który: addebat animurn architectura, quam tribus sane mensibus
Antonius Bonfinis Latinam e matrem lingua traduxerat - BONFINI, Rerum Ungaricarum..., s. 633 (dec. III, lib. IX).
39 Bianca de DIVITIIS, „Giuliano da Sangallo in the Kingdom of Naples: Architecture and Cultural Exchange", Journal
of the Society of Architectural Historians, 74-2, 2015, s. 152-178.
40 Zob. korespondencję w tej sprawie - Luisa FONTEBUONI, „Regestro documentario", [w:] I Palazzo di Federico da
Montefeltro, restauri e ricerche, a cura di Maria Luisa Polichetti, Urbino 1985, s. 368 (dok. LXIV, LXV, LXIX, LXX)
41 habbia el tucto, la qual vedrd a stantia per stantia quanto e stato facto, et quanto se ha a fare per fornir dicta Casa:
la quale se M[agnificenza\ V[ostra] la vedesse, credo li pareria vedere una bella cosa per respecto a i cunei, intagli et
altri ornamenti che ce sono dentro - cyt. za FONTEBUONI, op. cit., s. 368 (dok. LXVI).
Stanisław Mossakowski
wykonane zostały specjalnie dla króla Macieja Korwina. Jedna z nich, z czasu około roku
1484, znajduje się obecnie w bibliotece w Ołomuńcu36, a druga to wspaniale iluminowany
pergaminowy rękopis przechowywany w bibliotece książęcej w Modenie37.
Kolejnym czołowym traktatem architektonicznym tej epoki było przeznaczone szcze-
gólnie dla zleceniodawców i krążące podówczas jedynie w odpisach dzieło Antonia Aver-
lina zwanego il Filarete: Trattato di architettura. Napisane po włosku (pomiędzy 1458
a 1465) w formie dialogu między artystą-budowniczym a księciem-patronem zostało ono
specjalnie przetłumaczone na łacinę (ok. 1488, jako De architectura libri XXV) dla Ma-
cieja Korwina przez zatrudnionego najego dworze Antonia Bonfiniego. Lektura tego bar-
dzo obszernego, wręcz rozwlekłego i pełnego szczegółowych uwag, traktatu wydała się
widać niezbędna węgierskiemu królowi-budowniczemu38.
Nie ulega wątpliwości, że władcy wznoszący, względnie modernizujący swe rezyden-
cje, często powiązani rodzinnie lub politycznie, przekazywali sobie w formie darów nie
tylko dzieła sztuki, lecz także wzory i projekty architektoniczne. Niekiedy były to nawet
gotowe modele planowanych budowli. I tak na przykład Lorenzo de'Medici w roku 1488
ofiarował królowi Neapolu, Ferrante I przygotowany przez swego nadwornego architekta
Giuliana da Sangallo drewniany model pałacu all 'antica, który miał stanąć w pobliżu
warownego Castel Nuovo39.
Wśród zleceniodawców poszukujących wzorów dla swych budowli szczególne zainte-
resowanie budziły także te realizacje, które cieszyły się powszechnym podziwem i uzna-
niem. Do takich w pierwszym rzędzie należała wspaniała książęca rezydencja w Urbino,
Federica da Montefeltro, wznoszona etapami w latach 1455-1482. Komplet jej planów
(i disegni; li dui piani del palazzo) w wyniku specjalnych starań uzyskał w roku 1481
margrabia Federico Gonzaga. Miały one posłużyć (ad grande instructione) przy wznosze-
niu nowego skrzydła (Domus Nova) pałacu Gonzagów w Mantui (od 1480)40. W tym
samym czasie o szczegółowe widoki i pomiary wnętrz rezydencji w Urbino postarał się
także władca Florencji, Lorenzo de'Medici. Wysłany w tym celu architekt Baccio Pontelli
18 czerwca 1481 informował swego zleceniodawcę, że jak rysunki zostaną ukończone:
będzie miał wszystko [potrzebne], aby mógł poznać pokój po pokoju, jak zostały [one]
wykonane i co jeszcze trzeba będzie zrobić, aby upiększyć ten Dom, który jak Wasza Wiel-
możność zobaczy, wierzę, iż zda mu się widzieć rzecz piękną pod względem obić, rzeźbień
i innych ornamentów, które są we wnętrzach41.
O tej niezwykłej popularności wśród władców rozwiązań funkcjonalno-kompozycyj-
nych i form dekoracyjnych pałacu w Urbino decydowała zarówno klasa artystyczna reali-
zacji, jak też wysoka pozycja polityczna samego Federica da Montefeltro, czołowego
36 Ołomuniec, Biblioteka Katedralna, rkps 330 - RYKWERT, op. cit., s. 35.
37 Modena, Biblioteca Estense, rkps Cod. Lat. 419 - Csaba CSAPODI, Klara CSAPODI-GARDONYI, Biblioteca
Corviniana. The Library of King Matthias Covinus of Hungary, Budapest 1981, s. 56.
^Matthias Corvinus..., s. 331-333 (Susy Marcon). 0 tej pracy translatorskiej Bonfini nie omieszkał z dumą wspomnieć
przy okazji omawiania działalności króla Macieja, który: addebat animurn architectura, quam tribus sane mensibus
Antonius Bonfinis Latinam e matrem lingua traduxerat - BONFINI, Rerum Ungaricarum..., s. 633 (dec. III, lib. IX).
39 Bianca de DIVITIIS, „Giuliano da Sangallo in the Kingdom of Naples: Architecture and Cultural Exchange", Journal
of the Society of Architectural Historians, 74-2, 2015, s. 152-178.
40 Zob. korespondencję w tej sprawie - Luisa FONTEBUONI, „Regestro documentario", [w:] I Palazzo di Federico da
Montefeltro, restauri e ricerche, a cura di Maria Luisa Polichetti, Urbino 1985, s. 368 (dok. LXIV, LXV, LXIX, LXX)
41 habbia el tucto, la qual vedrd a stantia per stantia quanto e stato facto, et quanto se ha a fare per fornir dicta Casa:
la quale se M[agnificenza\ V[ostra] la vedesse, credo li pareria vedere una bella cosa per respecto a i cunei, intagli et
altri ornamenti che ce sono dentro - cyt. za FONTEBUONI, op. cit., s. 368 (dok. LXVI).