Jak oglądano Rolkę?

111

ny gwaszem na papierze, sklejony jest z 31 kart o łącznej długości niemal 12 m (11, 83 m)
i szerokości 31 cm4 (il. 2).
***
Punktem wyjścia naszych rozważań jest przypadek sześciu rycin, które jednocześnie (?)
funkcjonowały dwojako: raz typowo jako ilustracje w księdze, kiedy indziej zaś w sposób
niezwykły - pocięte w paski, następnie odpowiednio sklejone, otrzymały formę zwoju.
Tak stało się z tablicami autorstwa Jana Feliksa Piwarskiego z przedstawieniem orszaku
żałobnego. Zostały one zamieszczone we wspaniałym druku okolicznościowym, wyda-
nym równocześnie w wersji francusko- i polskojęzycznej OPIS Żałobnego Obchodu Po
WIEKOPOMNEY PAMIĘCI NAYIAŚNIEJSZYM ALEXANDRZE I. Cesarzu Wszech
Rossyi Królu Polskim W WARSZAWIE, W DNIACH 7, 9, 10, 11, 12, 13, 17, 19, 23
KWIETNIA 1826 ROKU. UROCZYŚCIE ODBYTEGO. W WARSZAWIE, NAKŁA-
DEM I DRUKIEM N. GLUCKSBERGA KSIĘGARZA I TYPOGRAFA KRÓLEWSKO-
WARSZAWSKIEGO UNIWERSYTETU. MDCCCXXIX5. Tu na marginesie dodajmy,
że warszawskie uroczystości odbyły się w cztery miesiące po zgonie Aleksandra I - zmarł
w Taganrogu 19 listopada (1 grudnia) 1825, przeżywszy 48 lat.
Opis żałobnego obchodu... pomyślany był jako luksusowa edycja. Już 13 V 1826 Komi-
sja Rządowa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego rozpisała konkurs na rysunki
do publikacji, na którą kilka miesięcy później, w grudniu, została ogłoszona subskrypcja
(wśród zainteresowanych był sam car Mikołaj I - zapisał się na 50 egzemplarzy). W konkur-
sie I i II nagrodę otrzymał Piwarski za Widok wewnętrzny kościoła katedralnego od wielkich
drzwi w chwili modlitwy za duszę N. Aleksandra i Widok Krakowskiego Przedmieścia [...]
gdy orszak żałobny wyrusza z Zamku. Obie prace - litografie - znalazły się w Opisie żałob-
nego obchodu..., a oprócz nich także sześć wspomnianych tablic z przedstawieniem orsza-
ku. W sumie w księdze wśród dwudziestu tablic, głównie litografii różnych autorów (Louis
Courtin, Pierre Monvoisin, Ludwik Horwart i Karol Liszewski), upamiętniających widoki
Placu Saskiego oraz wnętrz Sali Balowej na Zamku Królewskim, zboru ewangelickiego
i bożnicy, najwięcej, bo osiem wyszło spod ręki Piwarskiego6.

4 Biblioteka Jagiellońska, sygn. Libri Picturati A 3. Dane techniczne zawdzięczam Pani Annie Graff z wymienionej
biblioteki.

5 Wym. 47><31 cm, s. nlb. 3, 18 nlb. 14, XXXIV, tabl. nlb. 20 (zob. katalog Biblioteki Narodowej).

6 O uroczystościach z okazji zgonu Aleksandra I: Cecylia PIETRZAK, „Życie kulturalne i obyczajowe", [w:] Bibliogra-
fia Warszawy 1975-1863, red. Janusz DURKO, Wrocław-Warszawa-Kraków 1992, szp. 1304 (z adresów prasowych
wynika, iż obchody w Królestwie Polskim odbywały się w latach 1826, 1827, 1829, 1835 i 1836); Juliusz A. CHROŚ-
CICKI, Pompa funebris. Z dziejów kultury staropolskiej, Warszawa 1974, s. 211 nn.; Piotr PASZKIEWICZ, „Sztuka
i polityka. Warszawa podczas uroczystości żałobnych po śmierci Aleksandra I", Kronika Warszawy, 1986, nr 3/4, s. 91-
100; id., Pod berłem Romanowów. Sztuka rosyjska w Warszawie 1815-1915 , Warszawa 1991, s. 145-150; Grzegorz P.
BĄBIAK, Funeralia narodowe. Pogrzeby patriotyczne Polaków w czasach niewoli. (Eseje historyczne), Warszawa
2016, s. 139-170. W ostatnim studium najpełniejszy obraz wydarzeń, choć nie wiedzieć czemu Aleksander I Romanow
stał się... Polakiem! (wbrew tytułowi książki); ibid., s. 198 w znacznej mierze błędne informacje o laureatach konkursu.
O szacie graficznej Opisu żałobnego obchodu... z ważniejszych prac zob.: Jan Feliks Piwarski 1794-1859. Rysunki -
grafika, katalog wystawy oprac. Teresa SULERZYSKA i Elżbieta BUDZIŃSKA przy współpracy Jadwigi TRENKLE-
RÓWNY, Warszawa 1961 (Acta Bibliothecae Universitatis Varsoviensis, IV), kat. nr 101, s. 67; CHROŚCICKI, op. cit.,
s. 291, 303-304, 307-309, il. 39, 58-62, 134-135. Irena TESSARO-KOSIMOWA, Warszawa w starych albumach,
Warszawa 1978, s. 13-14, 51-54, poz. kat. 125-150, il. 6-7; Anna WIDACKA, Dietrichowie, rytownicy warszawscy,
Warszawa 1989, kat. nr 90-95, s. 146-147 (błąd w tytule albumu: zamiast OBCHODU jest POCHODU); Joanna BIA-
ŁYNICKA-BIRULA, „Piwarski Jan Feliks", [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych
przed 1966 r.). Malarze, rzeźbiarze, graficy, red. naczelny Katarzyna MIKOCKA-RACHUBOWA: t. VII, pod red.
Urszuli MAKOWSKIEJ, Warszawa 2003, s. 247-256; Miłośnicy grafiki i ich kolekcje w zbiorach Muzeum Narodowego