112

Jakub Pokora

Sześć interesujących nas rycin z prezentacją orszaku, jak świadczą sygnatury i daty na
nich (JPf, JPf1827, JPiwarski del et sculp: 827), powstało w roku 1827, a więc już po
konkursie (il. 3-4). Są szersze od pozostałych - całostronicowych, dlatego każda jest dwu-
krotnie złożona. Wykonane w technice akwaforty i akwatinty, mają zbliżone wymiary -
c. 39,5x56 cm. Kolejne tablice przedstawiają odcinki orszaku, rozmieszczone w czterech
rzędach, oznaczonych z lewej cyframi rzymskimi (w sumie I-XXIV), podczas gdy po-
szczególne grupy pochodu bądź osoby mają numerację arabską, ulokowaną bezpośrednio
pod każdą z nich (w sumie 1-106). Stosowne, bardzo dokładne objaśnienia, z pełną iden-
tyfikacją osób, znajdują się w tekście albumu7. Ze względu na swoje walory dokumenta-
cyjne przedstawienie orszaku lub jego fragmentów do dziś bywa wykorzystywane jako
źródło ikonograficzne8.
Tu warto wtrącić, że bez oddzielnych badań trudno stwierdzić, czy pomysł zaprezento-
wania omawianego orszaku ma związek z wydanym wcześniej (1826 r.) luksusowym al-
bumem rosyjskim, naturalnie w wersji francuskojęzycznej, z litografiami obrazującymi
wyłącznie kondukt pogrzebowy Aleksandra I9.
Jak wspomniałem, z odpowiednio pociętych tablic został sklejony zwój, który, o ile
wiem, nigdy nie był obiektem zainteresowania badaczy. Znam jego dwa egzemplarze -
w Bibliotece Uniwersytetu Wrocławskiego (Oddział Zbiorów Graficznych, nr inw. graf.
1664) oraz w Bibliotece Narodowej (Zakład Zbiorów Ikonograficznych, sygn. G. 57932).
Pierwszy - szeroki na 9 cm jest długi na prawie 12 m (1184,6 cm plus pas wokół rolki 8,6
cm). Dla drugiego analogiczne wymiary to 8 cm i niemal 13 m (1284 cm). Różnica
w długości spowodowana jest brakiem części początkowej w egzemplarzu wrocławskim.
Nie wiadomo, kiedy i w jaki sposób powstała rolka. Czy wycinano karty z albumu, by
ją wykonać? Czy w tym celu można było nabyć luźne karty? A może sprzedawano gotowe
rolki?
***
Zanim dojdzie do próby wyjaśnienia owego „podwójnego życia" ryciny wypada krótko
przypomnieć, jak w sztuce przedstawiano orszak czy wszelkiego rodzaju grupę ludzi -
idących w jednym kierunku, w porządku określonym ceremoniałem. Naturalnie, rzecz
dotyczy wszelkiego gatunku pochodów czy to o charakterze świeckim (triumfy, intrady
itp.), czy religijnym (procesje, kondukty pogrzebowe, ingresy etc.).
Bez wdawania się w starożytną genezę przedmiot naszych zainteresowań ograniczmy
do przypadku Opisu żałobnego obchodu, to jest do przedstawień o charakterze dokumen-
tacyjno-opisowym z oznaczeniami literowymi bądź cyfrowymi, opatrzonymi objaśnienia-
mi w legendzie, niekiedy też po prostu z napisami bezpośrednio nad wizerunkami

w Warszawie: Cyprian Lachnicki, Leopold Meyet, Wiktor Gomulicki, Dominik Witke-Jeżewski, Seweryn Smolikowski,

Kazimierz Woźnicki, Władysław Alojzy Strzembosz, Leopold Wellisz, Stefan Dembiński [katalog wystawy, Muzeum

Narodowe w Warszawie], red. nauk. Anna GROCHALA, Warszawa 2006, s. 56, il. 10; Jolanta CZERZNIEWSKA,

Jolanta TALBIERSKA, Jan Feliks Piwarski (1794-1859): pierwszy kustosz Gabinetu Rycin Królewskiego Uniwersyte-

tu Warszawskiego. W 150. rocznicę śmierci, Warszawa 2009, s. 121, kat. nr 13.

7 Rysunki-grafika..., kat. nr 101, s. 67; TESSARO-KOSIMOWA, op. cit., poz. kat. 137-148 (błędne wymiary, orszak
niesygnowany - sic!); WIDACKA, op. cit., s. 29, 146-147, kat nr 90-95 (wg własnych rysunków akwafortowe kompo-
zycje Piwarskiego uzupełnione w akwatincie przez Fryderyka Krzysztofa Dietricha w 1829 r.).

8 Ostatnio np. do analizy strojów profesorów i mundurów studentów, por. Jerzy MIZIOŁEK, Hubert KOWALSKI,
Uniwersytet Warszawski i młody Chopin, Warszawa 2014, s. 100-103, il. 66 na s. 100 (w książce niepodane autorstwo
ryciny).

9 Zob. Cortege funebre de feu SM L'Empereur Alexandre I-er, de Glorieuses memoire. Saint-Petersbourg, 13 Mars,
1826, de la typographie de A[lexandre] Pluchart.