510

Mikołaj Getka-Kenig

Płótno znane jest obecnie jedynie z litografii, wykonanej w 1829 r. przez popularnego
w tamtym czasie grafika Ludwika Horwarta (czynnego w Warszawie w latach 1821-1837)3
i powielonej nakładem Józefa Kośmińskiego w jego warszawskim zakładzie (il. 1). Data
powstania tej ryciny nie jest zresztą przypadkowa, gdyż właśnie w tym roku odbyła się war-
szawska koronacja Mikołaja I, następcy Aleksandra I, na króla Polski. Była to znakomita
okazja do przypomnienia entuzjastycznej atmosfery roku 1815 i patriotycznych nadziei
związanych ze „wskrzeszaniem" przez Aleksandra I Polski pod postacią Królestwa, które
po ponownym rozbudzeniu miały być od tej pory pokładane w Mikołaju. Zgodnie z niedo-
szłym oficjalnym hasłem koronacyjnym (wybitym na zamówionym przez rząd, ale odrzu-
conym przez monarchę medalu okolicznościowym), tak jak dawna „wspaniałość
wskrzesiła" państwo polskie, tak teraz „wierność" dziedzictwu Aleksandra miała trwale
„ustalić" jego byt polityczny4. Koronacja dawała rządowi warszawskiemu znakomitą oka-
zję do podbudowania własnej politycznej legitymacji i zarazem autorytetu, na którym mu
w ostatnich latach wyraźnie zbywało ze względu na niezbyt popularne autokratyczne po-
czynania. Co prawda przedsięwzięcie Kośmińskiego miało, jak się wydaje, przede wszyst-
kim charakter komercyjny i należy je ściśle wiązać z przypadającymi na ten sam okres
publikacjami w rodzaju Portretów królów polskich i ludzi sławnych z opisem krótkim ich
życia tego samego wydawcy (i przy udziale tego samego grafika) - w roku koronacji ryn-
kowy popyt na różnego rodzaju odwołania do mniej lub bardziej odległej narodowej prze-
szłości musiał być z natury rzeczy szczególnie duży. Jednak równocześnie nie można
wykluczyć, że Kośmiński zabiegał w ten sposób o rządową protekcję dla siebie
i swojego zakładu, co zresztą udało mu się osiągnąć kilka lat później (już po powstaniu
listopadowym), kiedy stał się stałym kontrahentem Komisji Rządowej Skarbu i Przycho-
du5. Co znamienne, omawiana rycina została zadedykowana bratu cesarskiemu, wielkie-
mu księciu Konstantemu (naczelnemu wodzowi polskiej armii w Królestwie), a zgodnie
z ówczesnymi obyczajami nie byłoby to raczej możliwe bez zezwolenia tego ostatniego.
Skoro więc doszło do tej publikacji w takiej a nie innej postaci, obie strony musiały mieć
w tym swój interes.
Trzeba przyznać, że płótno Varenne'a idealnie nadawało się do celów propagandowych
w tym czasie, przedstawiało bowiem jeden z radośniejszych i zarazem najbardziej symbo-
licznie doniosłych momentów w dziejach konstytucyjnego Królestwa Polskiego - pierw-
szy oficjalny wjazd „wskrzesiciela" Polaków do swojej nowej królewskiej stolicy.
Obrazowana uroczystość miała miejsce kilka miesięcy po tym, jak zgromadzeni na Kon-
gresie Wiedeńskim monarchowie i dyplomaci zgodzili się na żądania Aleksandra I wzglę-
dem ustanowienia oddzielnego państwa polskiego na terenie dotychczas zajmowanym
przez Księstwo Warszawskie, a więc chronologicznie wcześniejszą, napoleońską wersję
„wskrzeszonej" ojczyzny. W ten sposób Polacy zyskiwali własne państwo o statusie kró-
lestwa i wyraźnie polskim charakterze zaznaczonym w samej nazwie (co miało dla współ-
czesnych bardzo istotne znaczenie symboliczne), z własnym parlamentem, rządem,
administracją, finansami i armią. Pozostawiano ich zarazem w nadziei na rychłe poszerze-
nie granic Królestwa o ziemie litewsko-ruskie, będące pod berłem tego samego monarchy,
choć w granicach Rosji. Z kolei Aleksander zyskiwał sławę miłosiernego wybawiciela

3 Na temat Horwarta zob. Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających, t. 3, Wrocław 1979, s. 122.

4 Zob. Catalogue de la collection des medailles et monnaies polonaises du comte Emeric Hutten-Czapski, t. 1, St.
Petersbourg 1871, s. 155-156

5 Irena TESSARO-KOSIMOWA, Historia litografii warszawskiej, Warszawa 1973, s. 253.