705

MIKOŁAJ BALISZEWSKI
Warszawa, Biblioteka Narodowa
Polski artysta w „ tempio del vero gusto".
Uwagi do rzymskiej biografii Franciszka Smuglewicza
Franciszek Smuglewicz należy do grupy postaci, których dokonania, choć miały zna-
czący wpływ na przemiany w europejskiej kulturze wizualnej, pozostają nadal nie-
wystarczająco znane. W wieku siedemnastu lat przyjechał on do Rzymu na trzylet-
nie studia w Akademii św. Łukasza, w Wiecznym Mieście pozostał jednak przez dwie
dekady, stając się świadkiem i aktywnym uczestnikiem reformy artystycznej, jaka dopro-
wadziła pod koniec XVIII w. do wykształcenia stylu, który Mario Praż nazwie wiele lat
później „gusto neoclassico". Wcześni biografowie Smuglewicza, m.in. prałat Michał Dłu-
ski i Filip Nereusz Golański, jeszcze za życia malarza i tuż po j ego śmierci dobitnie ekspo-
nowali wyjątkową jak na owe czasy światową karierę Polaka: „Uczeń, przyjaciel a nawet
pomocnik Rafała Mengsa"1, „kolegował się z Davidem i z początku więcej obiecywał niż
ten wielki reformator malarstwa francuskiego"2, „wielu lordów Wielkiej Brytanii, a po-
tem niektórzy ze znaczniejszych w naszym kraju, chcieli mieć i starali się o zrobione, albo
zaczęte przez niego widoki"3. Stanisław Staszic wspominając malarzy rzymskich odnoto-
wuje w Dzienniku podróży: „Najcelniejsi teraz są: Batoni, Moreau, Hamilton i nasz Polak
Szmuglewicz"4. Jezuita Kazimierz Kognowicki na końcu swojego, niedawno przypo-
mnianego, przewodnika po Rzymie5 wydanego w 1783 r. wymienia tylko dwóch wybit-
nych Polaków, którzy zdobyli sławę w Wiecznym Mieście - barokowego poetę
neołacińskiego, „Sarmackiego Horacego", Macieja Sarbiewskiego, oraz właśnie Smugle-
wicza, który „w sztuce malarskiej i w sztychunku [jest] na cały Rzym sławny"6. W liście
Michała Dłuskiego do Augusta Kotzebue opublikowanym w 1802 r. na łamach dziennika

1 „Wiadomość o życiu i dziełach Franciszka Smuglewicza pierwszego profesora rysunków i malarstwa w Imperatorskim
Uniwersytecie Wileńskim", Pamiętnik Warszawski, 2:1809, nr 5, s. 196.

2 Lucjan UZIĘBŁO, „W stulecie Smuglewicza", Życie Ilustrowane [dodatek tygodniowy Kuriera Litewskiego], 1:1907,
nr 26, s. 208.

3 Filip Neryusz GOLANSKI, Pamiątka Tomasza Husarzewskiego Profesora Historii Powszechnej i Krytyki i Francisz-
ka Smuglewicza Pierwszego Profesora Rysunków i Malarstwa w Imperatorskim Uniwersytecie Wileńskim..., Wilno
1808, s. 12.

4 Stanisław STASZIC, Dziennik podróży ks. Stanisława Staszica (I 777-1791): Austrya, Niemcy, Hollandya, Anglia,
Francya, Szwajcarya, Włochy, red. Aleksander KRAUSHAR, Warszawa 1903, s. 221.

5 Ostatnio na temat Kognowickiego ijego przewodnika: Tomasz CHACHULSKI, „Kazimierza Kognowickiego relacja
z rzymskiej podróży", [w:] Polski Grand Tour w XVIII i początkach XIX wieku, red. Agata ROĆKO, Warszawa 2014,
s. 359-374.

6 Kazimierz KOGNOWICKI, Droga Rzymska z nawrotem do swoiey Oyczyzny nie bez goscinca nazad powroconego...,
Warszawa 1783, s. 187.