Wystawa Zdobnictwa Ludwisarskiego - Lwów 1920

803


2. Karol Badecki w czasie dokumentowania dzwonów lwowskich na podwórzu
Domu Inwalidów Wojennych na Kleparowie. Fot. NN, Lwów, grudzień 1916,
CPAHUL, Lwów F. 616, op.1, nr 126, k. 168
nawet setki tysięcy dzwonów. W tę skomplikowaną logistycznie operację były zaangażo-
wane instytucje państwowe, regionalne i organizacje społeczne wielu krajów. Rekwizycje
na ziemiach polskich nastąpiły niemal jednocześnie w trzech zaborach. Rozpoczęły się
już w 1915, a swoje apogeum osiągnęły jesienią 1916 r.6 Podczas ewakuacji, społecznych
zbiórek, a także rekwizycji dzwonów, duchowni i historycy natknęli się na wiele obiektów
zabytkowych, „niejeden z księży po raz pierwszy z bliska i mógł poznać, że ma przed sobą
niejednokrotnie cenne okazy"7. Zasłużony historyk sztuki i konserwator zabytków, Tade-
usz Szydłowski, we wstępie do wydanej w 1922 r. pracy poświęconej historii dzwonów
ubolewał, że nie przeprowadzono przed wojną ich inwentaryzacji, bo wtedy łatwiej było-
by bronić zabytkowych dzieł przed zniszczeniem8. Polacy zatrudnieni przy wywożeniu
dzwonów na terenie trzech zaborów, a także miłośnicy starożytności, zorganizowali akcję
ich opisywania po to, by później można było żądać zwrotu konkretnych obiektów lub
zadośćuczynienia, na co pozwalały ówczesne przepisy.

6 Akty prawne dotyczące koncentracji, przewożenia i częściowego przelewania dzwonów zostały ogłoszone na terenie
Rosji latem 1915, w Prusach jesienią 1915 r., a w monarchii austro-węgierskiej rok później.

7 Tadeusz SZYDŁOWSKI, Dzwony starodawne przed r. 1600 na obszarze b. Galicji, Kraków 1922, k. IV-VI; id.,
„Grabież dzwonów kościelnych" [w:] Ruiny Polski. Opis szkód wyrządzonych przez wojnę w dziedzinie zabytków na
ziemiach Małopolski i Rusi Czerwonej, Kraków-Lwów 1919.

8 Kurenda konsystorza metropolitalnego lwowskiego obrządku łacińskiego dwukrotnie informowała, jak należy postę-
pować w momencie rekwirowania dzwonów. Pismo Konsystorza Metropolitalnego Obrządku Łacińskiego we Lwowie
nr 3708 z 31 VII 1916 r. zalecało „rekwizycję dzwonów trzeba dokonywać niezwykle dokładnie, robiąc dokumentacje
rekwizycji i protokół starannie robić, zaś pieniądze jako rekompensatę czem prędzej pobrać i oddać na parafialny fun-
dusz zakupu nowych dzwonów".