Zakład Architektury Polskiej i Historii Sztuki <Warschau> [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki i Kultury (7.1939)

ANTONI J. M. KARCZEWSKI

PRZYCZYNKI DO DZIEJÓW FORTYFIKACJI
STAREJ WARSZAWY
1. W 1818 r. projektowano ulepszenie komunikacji między Rynkiem Staro-
miejskim, a ulicą Podwale, poprzez ul. Zawrót i Piekarską przez wykupienie
posesji nr hip. 290 i 523, zburzenie znajdujących się tam domów i włączenie
placów do ulicy. Realizując ten pomysł wykupiono w 1828/29 roku posesję
nr 290 i zburzono znajdujący się na niej dom 1), a w 1835 r. nabyto część nie-
ruchomości nr 523 i rozebrano kamienicę znajdującą się na tej części. Właści-
ciel pozostałej części nieruchomości nr 523 postanowił przebudować wyłączoną
od zburzenia część kamienicy, sporządził odpowiedni projekt rysunkowy i uzy-
skał od władz jego zatwierdzenie. ,,W wykonaniu tego planu przy kopaniu
fundamentów na 372 łokci głębokości, na linii oznaczonej 36 łokci długiej...
trafiono na same zasypki gruzów, ziemi, błota i palisady w fosach odwiecznych
fortyfikacyj do twardego gruntu na 18 łokci głęboko wyrzuconych..." 2).
2. Dnia 5 XII 1810 r. Minister Spraw Wewnętrznych wyraził ostateczną
zgodę Rządu na sprzedaż miejskiej Baszty Marszałkowskiej, w drodze licytacji,
albowiem — jak stwierdziła rewizja Budowniczego Miasta, odbyta w przy-
tomności Radców delegowanych przez Municypalność — „grożąc niebezpie-
czeństwem zawalenia się, koniecznie rozebraną być musi, takowe rozebranie
zaś znacznego potrzebując nakładu, wcale żadnego, albo bardzo mały zysk
kasie miejskiej przynieść by mogło" 3).
3. W 1808 r. właściciele (lub administratorowie) posesji nr hip. 33, 297 i 298
zwrócili się do Magistratu Policji z żądaniem rozebrania Bramy Krakowskiej,
która w ich mniemaniu groziła zawaleniem i uszkodzeniem ich własnych bu-
dowli. W związku z tym Magistrat w dniu 13 VI 1808 r. wydelegował Komisję
w składzie: Kasperski assesor MP. M. S. W. i Maciej Zaczkowski architekt;
komisja ta stwierdziła, iż „mury mieszkań y Bramy nieuchronnym upadkiem
i niebezpieczeństwem przechodzącej publiczności" zagrażają i że należy je
rozebrać. Ponieważ Brama należała do zabudowań zamkowych, przeto Prefekt
Departamentu Warszawskiego, otrzymawszy tę opinię, przedstawił ją do roz-
patrzenia Ministrowi Spraw Wewnętrznych, wskazując równocześnie, iż uważa
projekt rozbiórki za celowy „nie tylko dla bezpieczeństwa, ale nawet dla ozdoby
miasta". Minister polecił referat sprawy budowniczemu Adolfowi Schtitz,
który w następstwie tego złożył dnia 14 VI następujący raport: „sklepienie
nad przejazdem... bramy, od strony kamienicy Merlińskiej, w większej części
z murem, na którym się opierało, ze wszystkim zawaliło się, a reszta sklepienia
tego, na tej samej stronie grozi momentalnym zawaleniem. Byłoby zatem —
gdyż reperacja ta niemałe koszta potrzebować będzie — nie tylko dla przejazdu
publicznego, ale też dla pożytku kamienic sąsiednich najlepiej całą bramą wraz
z wieżą rozebrać. Przez to przejazd znacznie się rozszerzy i widok do miasta
starego otworzy". Ponieważ opinię Schutza potwierdził budowniczy Kubicki,

7 Akta Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych, Archiwum Akt Dawnych w Warszawie
(KRSW), 5957, k. 119—120; Wojenny G. G. W. 2394, w tymże Archiwum.
2) Michał Zaleski do Kom. Rząd. S. Wewn. 5. VII. 1857 — KRSW 5704.
3) KRSW 5277 k. 17—19.