Zakład Architektury Polskiej i Historii Sztuki <Warschau> [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki i Kultury (7.1939)

(3)

RECENZJE I SPRAWOZDANIA

91

do rozwoju stylu i epoki baroka był wprawdzie bardzo znamienny lecz nie zdy-
stansował twórczości Rzymu ani Włoch północnych.
Więcej jeszcze zastrzeżeń nasuwa wybór Porte St. Denis, jako pomnika
mającego skupiać „wszystkie walory, jakie pod koniec XVII w. wysunęły Francję
na czoło nauki i sztuki współczesnego świata". Zestawienie w jednym szeregu
dzieł takich jak Św. Sofia, Notre Damę a nawet Escorial z bramą czy łukiem
chociażby najwspanialszym, trudno jest uznać za współmierne. Zadanie, kon-
cepcja, plan, wysiłek myślowy, emocjonalny i techniczny, jakiego wymagały
wymienione budowle, nie można chyba umieszczać w jednej płaszczyźnie
z koncepcją bramy, gdyż brama czy łuk jest w gruncie rzeczy tylko fragmentem.
Różnica hierarchii jest tu zbyt wielka, aby posiłkować się jednakowymi kryte-
riami.
Rozdział pt. „Wieczność i chwila" poświęcony jest sprawom architektury
w stosunku do potrzeb epoki, do techniki i do historii. Są to myśli przetrawione,
oparte na wielostronnych zainteresowaniach autora, na jego zmyśle społecznym
i szerokim humanistycznym fundamencie. Rozdział „względność wielkości"
polecić należy wszystkim tym, którzy pojęcie monumentalności nadużywają
w słowie, w projektach i w wykonaniu. Zagadnienie istoty monumentalności
i wielkiej architektury, poparte rysunkami w tej samej skali różnych znanych
budowli (nie wyłączając polskich), ułatwia zrozumienie, że monumentalność
nie jest zależna od wielkości, lecz od miary, od stosunku i od właściwego czyn-
nika emocjonalnego wprowadzonego do układu przestrzeni geometrycznej.
Ostatni rozdział pt. „Trochę teorii" dotyczy głównie kompozycji archi-
tektonicznej oraz nowej architektury w świetle zasad klasycznych.
Nić klasycznych zamiłowań, powiew szeroko rozumianego humanizmu
i latynizmu sprawia, że książka prof. Niemojewskiego jest pedagogiczną
w najlepszym znaczeniu tego słowa. „Francuski" sposób pisania, miejscami
może zbyt publicystyczny i zachęcający do opozycji, uważam za zaletę w porów-
naniu z panującym u nas zamiłowaniem do rozwlekłości i nieznośnego prze-
ładowania wzorowanego wciąż jeszcze na niemieckiej „uczoności".
Alfred Lauterbach.

WŁADYSŁAW TATARKIEWICZ, WACŁAW TOKARZ; „Królikarnia,
Analiza i Dzieje". Warszawa MCMXXXVIII, Biblioteka Warszawska,
Zeszyt i.
Jako pierwszy zeszyt nowego wydawnictwa Towarzystwa Przyjaciół
Historii Warszawy, niezależnego od Biuletynu tegoż Towarzystwa, ukazał się
zeszyt poświęcony „Królikarni". W przedmowie, wyjaśniając opóźnienie
wydania tego zeszytu, spowodowane zgonem jednego ze współautorów, prof.
Wacława Tokarza, redakcja wyjaśnia, iż śp. prof. Tokarz nie zdążył przy-
gotować przed śmiercią swego rękopisu i dlatego musiano ograniczyć się do
ponownego wydrukowania artykułu, jaki swego czasu zamieścił w Kurierze
Warszawskim, ściśle mówiąc dnia i czerwca 1934 r. Artykuł ten uzupełniono
obecnie aneksami, przygotowanymi przez uczniów zmarłego. W ten sposób
powstało dzieło monograficzne, wysoce wartościowego zabytku architektury
warszawskiej, w którym, obok studium analitycznego skreślonego przez prof.
Tatarkiewicza, znajdujemy jeszcze kronikę zdarzeń, jakim ten piękny gmach
posłużył za tło.