DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.12705#0121
M A N T V A-
ANT V A, peructuftaLombardiseciuifas, medio ftagni, abOcno, filioTiberij, &Manrus Tirefisc Thebani
vatis filia:,ad Padum cor.dita,& a nomine matris eius,Mantua,Virgilio Mantuano, poetarum principe afferen
teeftcognominata.Decuiuspnmordio,Leanderinoperofa&accurataIralia!rua;enarratione, variorum opi-
nionesprolixiusreferens,hanctandemfuam, vtiveriorem,interponirfententiam. DeMantuainquit,princi-
pio, vt adiuerticulo redcamnsadrem,noshxcadferimus.Vrbemantebe11umTroianum,annis LX. condi-
tam reperio, temporumhuiufmodifupputatione.ThebisOedipusregnauir,quotemporeHierofolymisAbi-
melechus ludex.Troia euetfa eft quarto anno regni Abdonis Iudicis:& inter vltimum Abimelechi annum,vf-
queadAbdonistertium,medijfuerc LX. TamTroiseexcidiumvrbemRomamannisCCCCXXXI.antecef-
' fit, vtiD. Hieronymusteftatur: Romam conditam a Romulo D. CCLII. ante ChriftiSaluatoris hatalem,au-
'clorcft Orofius: itaqUe non comprehenfo eo tempore, qvlod ab'interitu Thebarum,quo Mantua recenrior, vfi-
croadexcidiumTroiseinterfluxit,exac1e fumma colIecT-aMantuamanteC.N. annis MCLXXXIIl.conditamapparebit. InMileti
t^menChrcnicistraditur^dificatampoftnatum Abrahamumannis DXXX. quiaiuevrbemRomamconditamfere.DCLXX.funt.
Abrahamum autem vrbeRomaMCC. annis fuperioremfuiffc D. Auguftinusperhibenexqua fummafiDXXX. demamus,quinata-
lem Abrahami nimirum,&initiaMantua;intercefserc,deinDCLXX.fumamus,quibus MantuaRoma antiquior, additis DCCLII.
quiabvibcRomacondita, vfqtie adChriftiN.vtOrofiustradit, medijfuere, MantuamanteC. N. annisMCCCCXXII. zdificatam
confequetur.Etquidem extra controUerfiam eft, quinantiquiffima,nobiliffimaq^eorigoMantuse fit^^
cutiprxdicl:um.Itaq;abinitio Thufci,quiautoresfuerant,rerumineapotitifunt:abhisautemadimperiumGalIorumdeuenit,quum
illi in Italiam ab ArunteClufino acciti,in vltionem ftupratseabLucumone vxoris, circa Tarquinium Prifcum CC. anteRomam cre-
matam annis poftsetntemaureampaulo minus M D.Hetrufcosfenfim tranfpadanaprimum regione,poftetiam Cifpadana pepulere,
exoua tum Rhetus eeiircm reliquamThufcorum, vltra Padum inagrumRheticum,quinuncvocatur,eduxit,vtCato,Po!ybius,a-
liiruefcriptoresperhibent.ItaquepoftHetruriamGalli hicdenorninatifum^aquibusTranfpadanse, Cifpadanseq^ieGailisenomina:
quia vcid Cenomani ex vltimis Gallise tranfalpinafinibus profecti, has eranr fortiti fedes. Cenomanorum nomen hic remanfir. De
GallisdeinagrumhuncccpereRomani,dcijsinclinata rcRomana,Gothi atqueLongobardhfedhis expulfisJmperarorumCsefarum
poteftasredijt.quarurfumlabante,cumrotiusItalise ciuitatisfubnomineRomaniimperijproliberisfegererenr, eodemReipub. fta-
tuMantuafuir,donecabOtthone ll.Imper. ThedaldoComiriCanolfano>propterofriciapatris eiusAclij erga Romanum imperi-
umfin^ularia,donaretur.Succeffirindominatu ThedaldoBonifaciusfilius,quicumabfqueliberismaribUsobijiret,Beatrix vxor prse
fuir,acpofteaMathildisfiliaperilIuftrismulier. Illiimperiumhuiusvrbis Henricum III. Imperatorem Aug.eripuiffe.fcribit Aequi-
cola. SedinGermaniamreuerfoImperatore, ciim fuamfibi poteftatcmMantuanirurfum arripuiffent, ea tamdiu potitifunt,donec a.
Mathilde Comitevehementcr&perarfte obfefli, rebus diffidentes,voluntariam deditionem feceruntpridie Calend NoUembi anno a.
C.N. MCXIIII. poft vfurparamlibertatemXXIIII.Mathildctamen annofequentiintercepta fatis,fubnomineRomaniimpcrij vicif-
fimin fuoeffeiurecceperunt. EaciuitarisformadeinadannumaC. N.MCCXX. durauir, vtVolaterranus&Aequiculaperhibent.
tum cnimdominarumoccupauitSordellusexVicecomiribu^Goitiris,virftrenuus&prudens,quiprimusomniumpoftMarhildem
Comitem Mantux princepsfuit.Deindeabanno ChriftiM. CC. LXXIIII. vfquead Saluat oris annum M. CCCC. XXXIII. decem ex
ordincprincipesMantuanamRemp.adminiftrarunt.QuotemporeIoanrcsFr?nciTcusGonzagaMantuxprinceps,a Im-
peratoreAu^.Marchio dictuseft, vtiinfcriptioturrishorologij Curise,verfusplateampatensindicat, vbi marmorhac fententia legi-
tur. XIX. Cal.Sept.MantuxprincipatumfortiffimecepitLodouicusGonzaga,abauusilluftris Marchionis FrancifciGonzagse.qui
inprinciparu fucceffitdie\tr. Id.Martij,annopoftC.N.MCCCCVII.natusann.x/.menf ^.dies^.HuncX.Cal.Odtob.MCCCC.
XXXIII. aCN.anno,SereniffimusSigifmundusquartus,fuismanibus&oreMarchionemMantusedefignauit,inmagnificenriffirno
tribunali, in foro D. Petri Mantuse,conceffis infignibus aquilse nigrse,a1bo in campo,cum rubente cruce. Vrbs ipfa in medio paludium
pofitaeft, quasMinciusamniscreat,vtade6munitiffimum,fivllaItalix cmirasobtineatfitum. Ampla fplendidecjuesedificataeft &
multisfumptuofiffimisxdibusornaraJnterquaseximiumpraetoriumAndrex Mantegnse nobiliffimispifturisdecoratum: vbi fep-
rem nonmodicxtabulxccrnuiitur,quibustriumphusCa:fatistamexcellentiartecftexprefrus , vtinterceleberrimaprseclariffimaque
fummorum pictorum opera.merito cenferiqueant. Splendidiflima in Curia Senamspernobilisille locuseft, quem Crypram vocant,
rebus preciofiffimis confertus, expletusque ab Ifabella FrancifciMarchionis vlrimi vxore. Culta hicantiquitatis monumenta fingula-
ria, multa fi<ma mirabilia cernere eft. Inter csetera duo Cupidines funt,vetuftus vnus, alrer recens: hunc fi prius videas, opus admira-
bilciudicaueris.ficumprimoconferas.tantumdifferrevidebitur^quantumabvmoanimal exanime. Cummaximo etiam gemma-
rum &preciofiffimorum vaforum ex auro argentoque numero,cornu infigne cerniturMonocerotis,prsecipua proceritatemirabile.pau-
lumtamenadcxtremamcaput arrcfum. Sunt etiaminhac regiafingulari artificio noftristemporibusorganafacfta.folidoexalaba-
ftro,peringentifumptu,quibusegocaniaptiffimeaefuauiffimeaudiui. Prastereaquoquemulrxfuntvrbetotapermagnificseclomus,
aidesque facrse:viri cum adliteras,tum adarma,mercaturam,aliaque negotiaprompri aprique. Ciuitas omnibus rebusad vfum huma-
nxvitsecumprimisaffluit.MemoriamciuspIuri^^ Silius.Maxi-
mam fub Triumuiratu cladem tulit, Crema viftoribus diripiendaconcefra^proprercuiusvicinitatemvna.magnamagrifuipartem
amifit:quamobrem inquit Virgilius :Mantua vehmifersenimium vicina Cremonse.Blondus eriam direpram traditab Athila, item ab
Gothis&Longobardis,nimirumabAgiulpho,vtPaulusDiaconusfcripfit. AlijpeffimehabitamaCancanoBauarorumrege,acVan-
dalis& Alanisperhibenr.Edidit vrbshsecilluftres, ftrcnuosac erudiroshominesquamplurimos, quorum eximijs virtutibus, non fo-
lum patria, fed vniueifa Italia decorata illuftraraque eft.Fuit ex horum numcro diuinus ille poera Virgilius in vico Andis,qui nunc Pe-
toladicitur,alteroabvrbclapidenatus. QHiautemhoctemporeMantuanam vrbemcelebres viriilluftrant, breuinarrationerecenferi
nonporeft. Extra vrbem Mantuamalta lataquefoffa cernitur, cum validoaggere milliafereXXX. colligens,&agriManruanipartem
concludens, quam Seralium vocant,triquetra figura,quemadmodum Volaterranus fcribit. Foffam banc ad vrbis tutelam & munitio-
nemMantuani annopoftC.N. jzn.inceperc^^-abfoIucrunr.vtperhibcrAequicola.Sunr inijs fepris,circaripamftagnicumhortis
amo;nilTimis&cultiffimis,acnitidisaruis, quse&vitiumperpulchroshabentordines,sedificia fplendidapermulta, religiofsequedo-
mus,interquasmonafteriumAngelorum,famili£eprsedicatorumhabitario. Tranfitolacu,prseclaramoxapparetvilla,Marmiroli,\
Frederico primo Marchione, magno plane artificio maioriquefumptusedificata. Multitudinem opportunitatemqueconclauiumha-
bet tantam,vt Principe vel Rege quouis excipiendo,pro tempore fufficiat. Locus hicarremirabili faftus, magifiri volunrate, tam re-
penteperabditosquofdamfonticulosvn^iqueprorumpentiumaquarum copiaperfunditur.vtqui intusfint,euadere prorfusneque
anr, quinpcrluantur:opusmeherculefummi artificij, nec minoris voluptafis,pfsecipue menfibus seftmis, quumad refrigeria maxime
conuenir. Cingunt villam peramceni ac nirenteshorti,fruclifcrarum arborum Varijsgenenbusprnati> cum perguhs yitium elegantif-
fimis ,auasautumnali tempore racemis,&vuisvaxijs grauatas,fpectareeft.
ANT V A, peructuftaLombardiseciuifas, medio ftagni, abOcno, filioTiberij, &Manrus Tirefisc Thebani
vatis filia:,ad Padum cor.dita,& a nomine matris eius,Mantua,Virgilio Mantuano, poetarum principe afferen
teeftcognominata.Decuiuspnmordio,Leanderinoperofa&accurataIralia!rua;enarratione, variorum opi-
nionesprolixiusreferens,hanctandemfuam, vtiveriorem,interponirfententiam. DeMantuainquit,princi-
pio, vt adiuerticulo redcamnsadrem,noshxcadferimus.Vrbemantebe11umTroianum,annis LX. condi-
tam reperio, temporumhuiufmodifupputatione.ThebisOedipusregnauir,quotemporeHierofolymisAbi-
melechus ludex.Troia euetfa eft quarto anno regni Abdonis Iudicis:& inter vltimum Abimelechi annum,vf-
queadAbdonistertium,medijfuerc LX. TamTroiseexcidiumvrbemRomamannisCCCCXXXI.antecef-
' fit, vtiD. Hieronymusteftatur: Romam conditam a Romulo D. CCLII. ante ChriftiSaluatoris hatalem,au-
'clorcft Orofius: itaqUe non comprehenfo eo tempore, qvlod ab'interitu Thebarum,quo Mantua recenrior, vfi-
croadexcidiumTroiseinterfluxit,exac1e fumma colIecT-aMantuamanteC.N. annis MCLXXXIIl.conditamapparebit. InMileti
t^menChrcnicistraditur^dificatampoftnatum Abrahamumannis DXXX. quiaiuevrbemRomamconditamfere.DCLXX.funt.
Abrahamum autem vrbeRomaMCC. annis fuperioremfuiffc D. Auguftinusperhibenexqua fummafiDXXX. demamus,quinata-
lem Abrahami nimirum,&initiaMantua;intercefserc,deinDCLXX.fumamus,quibus MantuaRoma antiquior, additis DCCLII.
quiabvibcRomacondita, vfqtie adChriftiN.vtOrofiustradit, medijfuere, MantuamanteC. N. annisMCCCCXXII. zdificatam
confequetur.Etquidem extra controUerfiam eft, quinantiquiffima,nobiliffimaq^eorigoMantuse fit^^
cutiprxdicl:um.Itaq;abinitio Thufci,quiautoresfuerant,rerumineapotitifunt:abhisautemadimperiumGalIorumdeuenit,quum
illi in Italiam ab ArunteClufino acciti,in vltionem ftupratseabLucumone vxoris, circa Tarquinium Prifcum CC. anteRomam cre-
matam annis poftsetntemaureampaulo minus M D.Hetrufcosfenfim tranfpadanaprimum regione,poftetiam Cifpadana pepulere,
exoua tum Rhetus eeiircm reliquamThufcorum, vltra Padum inagrumRheticum,quinuncvocatur,eduxit,vtCato,Po!ybius,a-
liiruefcriptoresperhibent.ItaquepoftHetruriamGalli hicdenorninatifum^aquibusTranfpadanse, Cifpadanseq^ieGailisenomina:
quia vcid Cenomani ex vltimis Gallise tranfalpinafinibus profecti, has eranr fortiti fedes. Cenomanorum nomen hic remanfir. De
GallisdeinagrumhuncccpereRomani,dcijsinclinata rcRomana,Gothi atqueLongobardhfedhis expulfisJmperarorumCsefarum
poteftasredijt.quarurfumlabante,cumrotiusItalise ciuitatisfubnomineRomaniimperijproliberisfegererenr, eodemReipub. fta-
tuMantuafuir,donecabOtthone ll.Imper. ThedaldoComiriCanolfano>propterofriciapatris eiusAclij erga Romanum imperi-
umfin^ularia,donaretur.Succeffirindominatu ThedaldoBonifaciusfilius,quicumabfqueliberismaribUsobijiret,Beatrix vxor prse
fuir,acpofteaMathildisfiliaperilIuftrismulier. Illiimperiumhuiusvrbis Henricum III. Imperatorem Aug.eripuiffe.fcribit Aequi-
cola. SedinGermaniamreuerfoImperatore, ciim fuamfibi poteftatcmMantuanirurfum arripuiffent, ea tamdiu potitifunt,donec a.
Mathilde Comitevehementcr&perarfte obfefli, rebus diffidentes,voluntariam deditionem feceruntpridie Calend NoUembi anno a.
C.N. MCXIIII. poft vfurparamlibertatemXXIIII.Mathildctamen annofequentiintercepta fatis,fubnomineRomaniimpcrij vicif-
fimin fuoeffeiurecceperunt. EaciuitarisformadeinadannumaC. N.MCCXX. durauir, vtVolaterranus&Aequiculaperhibent.
tum cnimdominarumoccupauitSordellusexVicecomiribu^Goitiris,virftrenuus&prudens,quiprimusomniumpoftMarhildem
Comitem Mantux princepsfuit.Deindeabanno ChriftiM. CC. LXXIIII. vfquead Saluat oris annum M. CCCC. XXXIII. decem ex
ordincprincipesMantuanamRemp.adminiftrarunt.QuotemporeIoanrcsFr?nciTcusGonzagaMantuxprinceps,a Im-
peratoreAu^.Marchio dictuseft, vtiinfcriptioturrishorologij Curise,verfusplateampatensindicat, vbi marmorhac fententia legi-
tur. XIX. Cal.Sept.MantuxprincipatumfortiffimecepitLodouicusGonzaga,abauusilluftris Marchionis FrancifciGonzagse.qui
inprinciparu fucceffitdie\tr. Id.Martij,annopoftC.N.MCCCCVII.natusann.x/.menf ^.dies^.HuncX.Cal.Odtob.MCCCC.
XXXIII. aCN.anno,SereniffimusSigifmundusquartus,fuismanibus&oreMarchionemMantusedefignauit,inmagnificenriffirno
tribunali, in foro D. Petri Mantuse,conceffis infignibus aquilse nigrse,a1bo in campo,cum rubente cruce. Vrbs ipfa in medio paludium
pofitaeft, quasMinciusamniscreat,vtade6munitiffimum,fivllaItalix cmirasobtineatfitum. Ampla fplendidecjuesedificataeft &
multisfumptuofiffimisxdibusornaraJnterquaseximiumpraetoriumAndrex Mantegnse nobiliffimispifturisdecoratum: vbi fep-
rem nonmodicxtabulxccrnuiitur,quibustriumphusCa:fatistamexcellentiartecftexprefrus , vtinterceleberrimaprseclariffimaque
fummorum pictorum opera.merito cenferiqueant. Splendidiflima in Curia Senamspernobilisille locuseft, quem Crypram vocant,
rebus preciofiffimis confertus, expletusque ab Ifabella FrancifciMarchionis vlrimi vxore. Culta hicantiquitatis monumenta fingula-
ria, multa fi<ma mirabilia cernere eft. Inter csetera duo Cupidines funt,vetuftus vnus, alrer recens: hunc fi prius videas, opus admira-
bilciudicaueris.ficumprimoconferas.tantumdifferrevidebitur^quantumabvmoanimal exanime. Cummaximo etiam gemma-
rum &preciofiffimorum vaforum ex auro argentoque numero,cornu infigne cerniturMonocerotis,prsecipua proceritatemirabile.pau-
lumtamenadcxtremamcaput arrcfum. Sunt etiaminhac regiafingulari artificio noftristemporibusorganafacfta.folidoexalaba-
ftro,peringentifumptu,quibusegocaniaptiffimeaefuauiffimeaudiui. Prastereaquoquemulrxfuntvrbetotapermagnificseclomus,
aidesque facrse:viri cum adliteras,tum adarma,mercaturam,aliaque negotiaprompri aprique. Ciuitas omnibus rebusad vfum huma-
nxvitsecumprimisaffluit.MemoriamciuspIuri^^ Silius.Maxi-
mam fub Triumuiratu cladem tulit, Crema viftoribus diripiendaconcefra^proprercuiusvicinitatemvna.magnamagrifuipartem
amifit:quamobrem inquit Virgilius :Mantua vehmifersenimium vicina Cremonse.Blondus eriam direpram traditab Athila, item ab
Gothis&Longobardis,nimirumabAgiulpho,vtPaulusDiaconusfcripfit. AlijpeffimehabitamaCancanoBauarorumrege,acVan-
dalis& Alanisperhibenr.Edidit vrbshsecilluftres, ftrcnuosac erudiroshominesquamplurimos, quorum eximijs virtutibus, non fo-
lum patria, fed vniueifa Italia decorata illuftraraque eft.Fuit ex horum numcro diuinus ille poera Virgilius in vico Andis,qui nunc Pe-
toladicitur,alteroabvrbclapidenatus. QHiautemhoctemporeMantuanam vrbemcelebres viriilluftrant, breuinarrationerecenferi
nonporeft. Extra vrbem Mantuamalta lataquefoffa cernitur, cum validoaggere milliafereXXX. colligens,&agriManruanipartem
concludens, quam Seralium vocant,triquetra figura,quemadmodum Volaterranus fcribit. Foffam banc ad vrbis tutelam & munitio-
nemMantuani annopoftC.N. jzn.inceperc^^-abfoIucrunr.vtperhibcrAequicola.Sunr inijs fepris,circaripamftagnicumhortis
amo;nilTimis&cultiffimis,acnitidisaruis, quse&vitiumperpulchroshabentordines,sedificia fplendidapermulta, religiofsequedo-
mus,interquasmonafteriumAngelorum,famili£eprsedicatorumhabitario. Tranfitolacu,prseclaramoxapparetvilla,Marmiroli,\
Frederico primo Marchione, magno plane artificio maioriquefumptusedificata. Multitudinem opportunitatemqueconclauiumha-
bet tantam,vt Principe vel Rege quouis excipiendo,pro tempore fufficiat. Locus hicarremirabili faftus, magifiri volunrate, tam re-
penteperabditosquofdamfonticulosvn^iqueprorumpentiumaquarum copiaperfunditur.vtqui intusfint,euadere prorfusneque
anr, quinpcrluantur:opusmeherculefummi artificij, nec minoris voluptafis,pfsecipue menfibus seftmis, quumad refrigeria maxime
conuenir. Cingunt villam peramceni ac nirenteshorti,fruclifcrarum arborum Varijsgenenbusprnati> cum perguhs yitium elegantif-
fimis ,auasautumnali tempore racemis,&vuisvaxijs grauatas,fpectareeft.