Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond [Hrsg.]: Bulletin van den Nederlandschen Oudheidkundigen Bond (2.Ser. 10.1917)

van het geheel door enkele lijnen duidelijk maken. En daarbij was het niet de studie
der natuur, die hem de motieven leverde voor zijn kunstwerk, maar veeleer een algemeene
voorstelling van de dingen met enkele karakteristieke momenten. — Op die wijze begon
de kunst reeds in den Romeinschen Keizertijd zich los te maken van de Helleensche
traditie en kwam tot iets nieuws, om eindelijk in de Middeleeuwen de overlevering der
Oudheid voort te zetten als Byzantijnsche kunst.

A. W. BIJVANCK.

DE ST. CATHARINA- OF KRUISKERK TE ’S-HERTOGENBOSCH.

Op het oogenblik ondergaat een der parochiekerken van ’s-Hertogenbosch, de
St. Catharina- of Kruiskerk, een zeer ingrijpende verbouwing. Feitelijk kan men van de
stichting van een geheel nieuw gebouw spreken, immers het koor en de oude pastorie
(de tegenwoordige kosterswoning), de eenige oude deelen, die in den nieuwen bouw
zijn opgenomen, nemen daarin slechts een ondergeschikte plaats in.

De lotgevallen dezer kerk zijn in het kort de volgende. Oorspronkelijk slechts
kapel van het Kruisbroedersklooster, bestond zij toen alleen maar uit het tegenwoordige
koor. Dit bouwwerk, uit baksteen met zandsteenen banden opgetrokken, is waarschijnlijk
in het tweede kwart der 16e eeuw ontstaan; in een van de dommers toch moet het
jaartal 1533 uitgehouwen geweest zijn, terwijl in het gewelf het jaartal 1542 geschilderd
stond !). Het is een merkwaardig en belangrijk stuk architectuur, welks behoud in den
nieuwen bouw niet anders dan toegejuicht kan worden. In 1569, bij de oprichting van
het bisdom ’s-Hertogenbosch, werd deze kapel tot parochiekerk verheven; al ras te klein
geworden om de geloovigen te bevatten, moest zij vergroot worden; in 1601 werd een
schip aan het koor gebouwd, dat in 1616 voltooid schijnt geweest; dit jaartal stond
tenminste in het gewelf van het schip geschilderd. Aan de noordzijde werd hieraan nog
een dwarspand toegevoegd; aan de zuidzijde echter niet, waarschijnlijk wegens de daar
zich bevindende kloostergebouwen der Kruisheeren, welke met verschillende bestemming
tot in de 19e eeuw zijn blijven staan. De oude pastorie (thans kosterswoning), aan den
noordkant der kerk, dateert van 1619. Na de voltooiing dezer vergrooting werd op de
kerk een torentje met hooge spits geplaatst, waarin twee luidklokken gehangen werden.
Nadat deze spits door den storm van 8 December 1703 was afgewaaid, werd zij door
een lagere vervangen. In 1609 en 1620 ontving de nieuwe parochiekerk van den bisschop
en de stedelijke overheid twee geschilderde ramen.

Bij de belegering van ’s-Hertogenbosch door Frederik Hendrik in 1629 had de
Kruiskerk veel te lijden. Zij werd eerst laat hersteld; pas tegen het midden der 17e eeuw
kon zij weder in gebruik genomen worden, thans door de Hervormden, die na den 1

1) Volgens eene 18de eeuwsche, onuitgegeven Beschrijving van ’s-Hertogenbosch door Mr. J. H.
van Heurn, verwerkt in Jhr. Mr. A. F. O van Sasse van IJsselt, De voorname huizen en gebouwen
van ’s-Hertogenbosch, I, 345 vlg., waaraan het volgende grootendeels ontleend is.

227