DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.21666#0031
Najwcześniejszą i różną od innych jest tu płyta Wacława Bytowskiego starszego
(zmarłego w 1553 r.), bardzo linearna, a!e zarazem nie pozbawiona oryginalności
i dosadnej charakterystyki modela (il. 5) s. Pozostałych pięć wyobraża klęczących
przed krucyfiksami trzech rycerzy (dwóch Bytowskich i jednego z rodu Fullstein)
oraz dwie stojące niewiasty. Zapewne wszystkie wyszły z jednego warsztatu i po-
chodzą już z lat osiemdziesiątych, ale nadał reprezentują dość ograniczony poziom
artystyczny. Już sam motyw klęczącej postaci, niezgodny z wąskim formatem płyty,
wskazuje na niezrozumienie zasad kompozycji. W późniejszym okresie tego rodzaju
przedstawienia zanikają całkowicie, a w ogóle są na Śląsku dość rzadkie i być może
z tego względu należałoby również za import morawski uznać płytę rycerza z rodu
Dresk w Gałązczycach.
Wreszcie trzecią grupę w tym regionie stanowią dwie płyty w Bogdanowicach
z przedstawieniami par małżonków: Wolffa Bohdanowskiego (zmarłego w 1555 r.;
il. 6) i Jerzego Bohdanowskiego wraz z żonami, i jedna, niestety silnie uszkodzona,
Jana Szelichy z Rzuchowa (zmarłego w 1567 r.) w Zubrzycach. Wszystkie trzy są
dziełem jednego rzeźbiarza i powstały w latach sześćdziesiątych XVI w. Dwie
pierwsze reprezentują wcześniejszy i później zanikający typ płyty pary małżeńskiej
z postaciami obojga małżonków na jednej płycie (podobnie jak w Karłowicach
Wielkich). Ale ważniejsze jest to, że wszystkie, przy wciąż jeszcze niskim poziomie
wykonania (zwłaszcza uderzające są w nich błędy anatomiczne), przy ostrym, line-
arnym opracowaniu reliefu, odznaczają się już jednak wyrazistą, a nawet dosadną
charakterystyką. Po raz pierwszy właściwie mamy tu do czynienia z portretami, i to
takimi, które w ujęciu modela nasuwają pewne skojarzenia z portretem sarmac-
kim ",
Odpryskiem omawianych tu zabytków, szczególnie tych z Bogdanowie, powsta-
łym zapewne w środowisku lokalnym, jest płyta małżeństwa Szlewiców (lub ślewi-
ców) w kościele w Leśnicy w powiecie strzeleckim, w której nieudolność i naiwność
są niemal wzruszające.
W całości przedstawionego tu zespołu wspólna jest chęć opanowania pewnego
typu rzeźby nagrobnej, ponieważ wciąż jeszcze na nią było zapotrzebowanie więk-
sze, niż na nowe wystroje kościelne. I przy nieudolności, która w mniejszym lub
większym stopniu znamionuje wszystkie wymienione zabytki, wyraźnie zarysowuje
się dążność do specjalizacji, co stanie się zjawiskiem charakterystycznym dla następ-
nych dziesięcioleci. O ile w Nysie zapotrzebowanie było przede wszystkim na epita-
fium typu obrazowego i mieszczańskiego zarazem, na rolniczych obszarach okolic
Nysy i w powiecie głubczyckim zaczęły się coraz liczniej pojawiać płyty z płasko-
rzeźbionymi postaciami — ów nagrobny „effigies", tak typowy dla środowisk zie-
miańsko-rycerskich
s G. Grundmann 6?&erscMe.yt.ycńe RennisMtrcegesta/ten ńt 5*teńt. „Der Oberschlesier" R.
ł8: 1936, s. 258.
9 T. Dobrowolski PoAy/de 77ta/arstwo portretowe. Kraków 1948, s. 48 nn.;— tenże Cztery
sty/e portretu „sarmac/óego". „Prace z historii sztuki" nr 1, „Zeszyty naukowe Uniwersytetu
Jagiellońskiego" 1962, s. 84 n.
P. Knótel Die Figure/tgrttńma/er ócMestens. Katowice 1890, s. 13, 27, 35.
23
(zmarłego w 1553 r.), bardzo linearna, a!e zarazem nie pozbawiona oryginalności
i dosadnej charakterystyki modela (il. 5) s. Pozostałych pięć wyobraża klęczących
przed krucyfiksami trzech rycerzy (dwóch Bytowskich i jednego z rodu Fullstein)
oraz dwie stojące niewiasty. Zapewne wszystkie wyszły z jednego warsztatu i po-
chodzą już z lat osiemdziesiątych, ale nadał reprezentują dość ograniczony poziom
artystyczny. Już sam motyw klęczącej postaci, niezgodny z wąskim formatem płyty,
wskazuje na niezrozumienie zasad kompozycji. W późniejszym okresie tego rodzaju
przedstawienia zanikają całkowicie, a w ogóle są na Śląsku dość rzadkie i być może
z tego względu należałoby również za import morawski uznać płytę rycerza z rodu
Dresk w Gałązczycach.
Wreszcie trzecią grupę w tym regionie stanowią dwie płyty w Bogdanowicach
z przedstawieniami par małżonków: Wolffa Bohdanowskiego (zmarłego w 1555 r.;
il. 6) i Jerzego Bohdanowskiego wraz z żonami, i jedna, niestety silnie uszkodzona,
Jana Szelichy z Rzuchowa (zmarłego w 1567 r.) w Zubrzycach. Wszystkie trzy są
dziełem jednego rzeźbiarza i powstały w latach sześćdziesiątych XVI w. Dwie
pierwsze reprezentują wcześniejszy i później zanikający typ płyty pary małżeńskiej
z postaciami obojga małżonków na jednej płycie (podobnie jak w Karłowicach
Wielkich). Ale ważniejsze jest to, że wszystkie, przy wciąż jeszcze niskim poziomie
wykonania (zwłaszcza uderzające są w nich błędy anatomiczne), przy ostrym, line-
arnym opracowaniu reliefu, odznaczają się już jednak wyrazistą, a nawet dosadną
charakterystyką. Po raz pierwszy właściwie mamy tu do czynienia z portretami, i to
takimi, które w ujęciu modela nasuwają pewne skojarzenia z portretem sarmac-
kim ",
Odpryskiem omawianych tu zabytków, szczególnie tych z Bogdanowie, powsta-
łym zapewne w środowisku lokalnym, jest płyta małżeństwa Szlewiców (lub ślewi-
ców) w kościele w Leśnicy w powiecie strzeleckim, w której nieudolność i naiwność
są niemal wzruszające.
W całości przedstawionego tu zespołu wspólna jest chęć opanowania pewnego
typu rzeźby nagrobnej, ponieważ wciąż jeszcze na nią było zapotrzebowanie więk-
sze, niż na nowe wystroje kościelne. I przy nieudolności, która w mniejszym lub
większym stopniu znamionuje wszystkie wymienione zabytki, wyraźnie zarysowuje
się dążność do specjalizacji, co stanie się zjawiskiem charakterystycznym dla następ-
nych dziesięcioleci. O ile w Nysie zapotrzebowanie było przede wszystkim na epita-
fium typu obrazowego i mieszczańskiego zarazem, na rolniczych obszarach okolic
Nysy i w powiecie głubczyckim zaczęły się coraz liczniej pojawiać płyty z płasko-
rzeźbionymi postaciami — ów nagrobny „effigies", tak typowy dla środowisk zie-
miańsko-rycerskich
s G. Grundmann 6?&erscMe.yt.ycńe RennisMtrcegesta/ten ńt 5*teńt. „Der Oberschlesier" R.
ł8: 1936, s. 258.
9 T. Dobrowolski PoAy/de 77ta/arstwo portretowe. Kraków 1948, s. 48 nn.;— tenże Cztery
sty/e portretu „sarmac/óego". „Prace z historii sztuki" nr 1, „Zeszyty naukowe Uniwersytetu
Jagiellońskiego" 1962, s. 84 n.
P. Knótel Die Figure/tgrttńma/er ócMestens. Katowice 1890, s. 13, 27, 35.
23