DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.21666#0104
z okolic Salzburga Ponadto na Śląsku, w rejonie góry Ślęży, wydobywano również
twarde gabro (serpentyn), materiał efektowny, ale stosunkowo trudny w obróbce
i — jak się zdaje — nie występujący w większych blokach. Z zielonego, bogato żył-
kowanego gabro wykonywano najczęściej elementy architektoniczne, zwłaszcza
trzony kolumn; po odpowiednim wygładzeniu przypominało ono marmur i dawało
żywy efekt kolorystyczny.
Ale najpopularniejszy po marmurze był w omawianej epoce alabaster. Upo-
wszechniły go eksporty angielskie*, które od XIV w., a najliczniej w 1 poł. XV,
docierały na nasze tereny. Odkrycie złóż tego „ruskiego marmuru" pod Lwowem
ułatwiło powszechniejsze korzystanie z efektownego, a tak łatwego w obróbce ma-
teriału s. Alabaster, dzięki swej miękkości, a zarazem drobnoziarnistości, pozwalał
na wykonywanie reliefów czy pełnych rzeźb w bardzo małej skali i na bardzo pre-
cyzyjne oddanie szczegółów. Charakterystyczne pod tym względem są cytowane
słowa z listu Grebachera — artysta chwalił się, że wykonane przez niego alabastro-
we rzeźby były „jak najmniejsze i jak najsubtelniejsze — w tym stopniu w jakim
to było możliwe". Tak więc ten właśnie materiał nadawał się najlepiej do tłuma-
czenia na język rzeźby skomplikowanych i wieloosobowych kompozycji, takich
jak np. HTzja w epitafium Jerzego Ernesta Piasta w Oławie lub reliefy
w epitafium Schoresiusa w Nysie.
Ale lokalne zasoby były zbyt ubogie, by sprostać wszystkim zamówieniom,
a importowanie jednak zbyt kosztowne dla większości zamawiających, stąd naj-
powszechniejszym surowcem rzeźbiarskim pozostał nadał piaskowiec, wydobywa-
ny w kilku odmianach ze złóż śląskich w okolicy Strzelina, Góry Ślęży, Nowo-
grodźca nad Kwisą oraz w kilku innych miejscowościach. Z piaskowca wykonywano
przede wszystkim płyty nagrobne z postaciami, czasem całe epitafia, a ponadto sto-
sowano go jako tło architektoniczne w większych kompozycjach ołtarzowych czy
nagrobnych.
Bowiem te cztery podstawowe materiały stosowano bardzo często łącznie, wy-
korzystując ich różnobarwność. We wcześniejszej fazie, przed połową stulecia
i jeszcze w trzeciej jego ćwierci, wielkie nagrobki kształtowano najczęściej z jedno-
rodnego materiału (nagrobki Salzy, Promnitza i zapewne księcia Jana Opolczyka),
później zaczęto łączyć materiały, początkowo w ograniczonej mierze (kolumienki
z gabro w piaskowcowym nagrobku biskupa Logaua lub w niektórych pracach
Mistrza Wielkich Epitafiów). Od lat osiemdziesiątych wieku XVI różne materiały
stosowano coraz rozrzutniej, na przykład w epitafiach biskupa Gerstmanna i Scho-
^ K. Bimter D/e sck/esćscke Renu/^a/tcep/a^t/k. Wrocław 1934, s. 12. Z czerwonego mar-
muru wykonane są m.in. nagrobki Sauera, księcia Opolczyka, Promnitza. Później ko-
rzystano z tego drogiego materiału w ten sposób, że odkuwano w nim fragmenty większych
całości, jak np. płyty w epitafiach Stentscha i biskupa Gerstmanna.
4 A. M. Olszewski Gotyckie rzeźky o/akastrowe pockoJze/na ang/eDk/ego w PoDce.
„Biuletyn Historii Sztuki" R. 22: 1960, nr 1, passim.
s Zob. przyp. 97 do poprzedniej części. Nowe wiadomości na ten temat podał M. Gęba-
rowicz (.4rtyU/— prze<AZgk/orcy epok/ reneya/MM. „Biułetyn Historii Sztuki" R. 31: 1969, nr 3,
s. 273), rozwiązując nazwiska właścicieli kopalń alabastru i do Henryka Horsta dorzucając
nazwiska Wojciecha Kapinosa i (Hanusza lub Sebalda) Alembeka.
96
twarde gabro (serpentyn), materiał efektowny, ale stosunkowo trudny w obróbce
i — jak się zdaje — nie występujący w większych blokach. Z zielonego, bogato żył-
kowanego gabro wykonywano najczęściej elementy architektoniczne, zwłaszcza
trzony kolumn; po odpowiednim wygładzeniu przypominało ono marmur i dawało
żywy efekt kolorystyczny.
Ale najpopularniejszy po marmurze był w omawianej epoce alabaster. Upo-
wszechniły go eksporty angielskie*, które od XIV w., a najliczniej w 1 poł. XV,
docierały na nasze tereny. Odkrycie złóż tego „ruskiego marmuru" pod Lwowem
ułatwiło powszechniejsze korzystanie z efektownego, a tak łatwego w obróbce ma-
teriału s. Alabaster, dzięki swej miękkości, a zarazem drobnoziarnistości, pozwalał
na wykonywanie reliefów czy pełnych rzeźb w bardzo małej skali i na bardzo pre-
cyzyjne oddanie szczegółów. Charakterystyczne pod tym względem są cytowane
słowa z listu Grebachera — artysta chwalił się, że wykonane przez niego alabastro-
we rzeźby były „jak najmniejsze i jak najsubtelniejsze — w tym stopniu w jakim
to było możliwe". Tak więc ten właśnie materiał nadawał się najlepiej do tłuma-
czenia na język rzeźby skomplikowanych i wieloosobowych kompozycji, takich
jak np. HTzja w epitafium Jerzego Ernesta Piasta w Oławie lub reliefy
w epitafium Schoresiusa w Nysie.
Ale lokalne zasoby były zbyt ubogie, by sprostać wszystkim zamówieniom,
a importowanie jednak zbyt kosztowne dla większości zamawiających, stąd naj-
powszechniejszym surowcem rzeźbiarskim pozostał nadał piaskowiec, wydobywa-
ny w kilku odmianach ze złóż śląskich w okolicy Strzelina, Góry Ślęży, Nowo-
grodźca nad Kwisą oraz w kilku innych miejscowościach. Z piaskowca wykonywano
przede wszystkim płyty nagrobne z postaciami, czasem całe epitafia, a ponadto sto-
sowano go jako tło architektoniczne w większych kompozycjach ołtarzowych czy
nagrobnych.
Bowiem te cztery podstawowe materiały stosowano bardzo często łącznie, wy-
korzystując ich różnobarwność. We wcześniejszej fazie, przed połową stulecia
i jeszcze w trzeciej jego ćwierci, wielkie nagrobki kształtowano najczęściej z jedno-
rodnego materiału (nagrobki Salzy, Promnitza i zapewne księcia Jana Opolczyka),
później zaczęto łączyć materiały, początkowo w ograniczonej mierze (kolumienki
z gabro w piaskowcowym nagrobku biskupa Logaua lub w niektórych pracach
Mistrza Wielkich Epitafiów). Od lat osiemdziesiątych wieku XVI różne materiały
stosowano coraz rozrzutniej, na przykład w epitafiach biskupa Gerstmanna i Scho-
^ K. Bimter D/e sck/esćscke Renu/^a/tcep/a^t/k. Wrocław 1934, s. 12. Z czerwonego mar-
muru wykonane są m.in. nagrobki Sauera, księcia Opolczyka, Promnitza. Później ko-
rzystano z tego drogiego materiału w ten sposób, że odkuwano w nim fragmenty większych
całości, jak np. płyty w epitafiach Stentscha i biskupa Gerstmanna.
4 A. M. Olszewski Gotyckie rzeźky o/akastrowe pockoJze/na ang/eDk/ego w PoDce.
„Biuletyn Historii Sztuki" R. 22: 1960, nr 1, passim.
s Zob. przyp. 97 do poprzedniej części. Nowe wiadomości na ten temat podał M. Gęba-
rowicz (.4rtyU/— prze<AZgk/orcy epok/ reneya/MM. „Biułetyn Historii Sztuki" R. 31: 1969, nr 3,
s. 273), rozwiązując nazwiska właścicieli kopalń alabastru i do Henryka Horsta dorzucając
nazwiska Wojciecha Kapinosa i (Hanusza lub Sebalda) Alembeka.
96