DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.21666#0141
vina i innych, niezależnie od niego do tych samych ujęć dochodzących twórców,
określić można mianem „asymilacji" ^ motywu, który od antycznego Herkulesa
przez rozmaite przedstawienia średniowieczne przetrwał do renesansu. Jest to więc
poza znamionująca sen lub zatopienie się w zadumie czy melancholii, a w żadnym
wypadku stan śmierci, jak u średniowiecznych „transit", ani też stan pozornej egzy-
stencji, jak u „gisants". Jest to stan oczekiwania, nawiązujący do prądów neopla-
tońskich we Włoszech ^°, i właśnie ów moment podkreśla wyraźnie napis w epita-
fium biskupa Logaua:
„EXPECTAMVS SALVATOREM DOMINVM NOSTRVM IESVM CHRI-
ST VM QVI REFORMABIT CORPVS HVMILITATIS NOSTRAE CONFIGV-
RATVM CORPORI CLARITATIS SVAE SECVNDVM OPERATIONEM
VIRTVTIS SVAE QVA ETIAM POSSIT SVBIICERE SIBI OMNIA ANNO
MDLXXIIII".
Jednakże oczekiwanie na głos trąb archanielskich nie wymagało pozy półleżącej
i oparcia głowy na ręce. Dotychczasowi badacze kładli, jak sądzę, zbyt duży nacisk
na możliwości artystycznego wyrazu, jaki dawała taka poza, nie dostrzegając psy-
chicznego sensu zawartego w owym geście, mającym znamionować cierpliwą re-
zygnację. Przecież ów gest podparcia głowy ręką, który, trwając przez stulecia,
ukształtował między innymi typ ikonograficzny Chrystusa Frasobliwego jest
charakterystyczny dla licznych przedstawień wiążących się z Melancholią Znano
go i w średniowieczu, nadając mu nieraz nieco odmienne jeszcze zabarwienie uczu-
ciowe: spokojnego, pełnego godności wypoczynku. Między innymi tak właśnie wy-
obrażano św. Józefa w scenie Narodzin Dzieciątka, a przede wszystkim Jessego.
Znamy bardzo wiele przykładów Drzewa Jessego, gdzie wyobrażenie tego patriar-
chy, leżącego, znajduje się u dołu kompozycji, a wyjątkiem, ale wyjątkiem zna-
i69 E. H. Gombrich Pke ótyie „aifantica".* Zmitafion and Assnuiintion. W: Stadies in
IKester/: Art. Acts o/ fke Twentietk Internationa! Congress o/ ZZ^fory o/ Art. T. 2. Princeton
1963, s. 31 nn. — Zob. również rozróżnienie pojęć renesansu i odrodzenia przeprowadzone
w: E. Panofsky Renoissonce and Renascences in IKesfern Art. Sztokholm [1960], passim.
no O neoplatonizmie: E. Panofsky Essais d'iconoiogie. Paryż 1967—dwa studia poświę-
cone ruchowi neoplatońskiemu we Florencji oraz w północnych Włoszech (Bandinelli i Ty-
cjan); — A. Chastel Marsiie Eicino et fart. Paryż 1954; — B. Kieszkowski Piatonizm renesan-
sowy. Warszawa 1935; — A. Kuczyńska Eiiozo/ia i teoria piękna Marsiiia Eicina. Warsza-
wa 1970. Niemniej, wydaje się słuszne, aby śledząc wpływ neoplatonizmu na sztukę XV
i XVI w. nie zapominać, że równic silny był w tej epoce arystotelizm — por. P. O. Kristeller
Ckanging Kiews o/ tke inte/iectaai ZZisfory of tke Renaissance sińce Jacob Rnrckkardt.
W: Pke Renaissance. A Reconsideration o/ tke Pkeories and Znterpretations o/ tke Age.
Madison 1961, s. 43: .,In this way each of the two movements (Platonism and Aristotelism)
madę its distinct contribution, and I do not see any reason why at this distance we should
take sides in the battle or disparage one of them in favor of the other".
ni Z. Kruszelnicki Z dziejów postaci „/rasobiiwej" w sztuce. „Teka Komisji Historii
Sztuki Towarzystwa Naukowego w Toruniu" t. 2, 1961, passim; — Białostocki Ckiopska n?e-
ianckoiin..., passim.
lis R. Kilbansky, E. Panofsky, F. Saxl óatMra and Meianckoiy. Londyn 1964, s. 210 n.,
il. 61 i 63; — Z. Waźbiński „Kir areinnckciicns". Z dziejów renesansowego obrazowania ge-
niusza. „Folia Historiae Artium" t. 5, 1968, passim.
C
133
określić można mianem „asymilacji" ^ motywu, który od antycznego Herkulesa
przez rozmaite przedstawienia średniowieczne przetrwał do renesansu. Jest to więc
poza znamionująca sen lub zatopienie się w zadumie czy melancholii, a w żadnym
wypadku stan śmierci, jak u średniowiecznych „transit", ani też stan pozornej egzy-
stencji, jak u „gisants". Jest to stan oczekiwania, nawiązujący do prądów neopla-
tońskich we Włoszech ^°, i właśnie ów moment podkreśla wyraźnie napis w epita-
fium biskupa Logaua:
„EXPECTAMVS SALVATOREM DOMINVM NOSTRVM IESVM CHRI-
ST VM QVI REFORMABIT CORPVS HVMILITATIS NOSTRAE CONFIGV-
RATVM CORPORI CLARITATIS SVAE SECVNDVM OPERATIONEM
VIRTVTIS SVAE QVA ETIAM POSSIT SVBIICERE SIBI OMNIA ANNO
MDLXXIIII".
Jednakże oczekiwanie na głos trąb archanielskich nie wymagało pozy półleżącej
i oparcia głowy na ręce. Dotychczasowi badacze kładli, jak sądzę, zbyt duży nacisk
na możliwości artystycznego wyrazu, jaki dawała taka poza, nie dostrzegając psy-
chicznego sensu zawartego w owym geście, mającym znamionować cierpliwą re-
zygnację. Przecież ów gest podparcia głowy ręką, który, trwając przez stulecia,
ukształtował między innymi typ ikonograficzny Chrystusa Frasobliwego jest
charakterystyczny dla licznych przedstawień wiążących się z Melancholią Znano
go i w średniowieczu, nadając mu nieraz nieco odmienne jeszcze zabarwienie uczu-
ciowe: spokojnego, pełnego godności wypoczynku. Między innymi tak właśnie wy-
obrażano św. Józefa w scenie Narodzin Dzieciątka, a przede wszystkim Jessego.
Znamy bardzo wiele przykładów Drzewa Jessego, gdzie wyobrażenie tego patriar-
chy, leżącego, znajduje się u dołu kompozycji, a wyjątkiem, ale wyjątkiem zna-
i69 E. H. Gombrich Pke ótyie „aifantica".* Zmitafion and Assnuiintion. W: Stadies in
IKester/: Art. Acts o/ fke Twentietk Internationa! Congress o/ ZZ^fory o/ Art. T. 2. Princeton
1963, s. 31 nn. — Zob. również rozróżnienie pojęć renesansu i odrodzenia przeprowadzone
w: E. Panofsky Renoissonce and Renascences in IKesfern Art. Sztokholm [1960], passim.
no O neoplatonizmie: E. Panofsky Essais d'iconoiogie. Paryż 1967—dwa studia poświę-
cone ruchowi neoplatońskiemu we Florencji oraz w północnych Włoszech (Bandinelli i Ty-
cjan); — A. Chastel Marsiie Eicino et fart. Paryż 1954; — B. Kieszkowski Piatonizm renesan-
sowy. Warszawa 1935; — A. Kuczyńska Eiiozo/ia i teoria piękna Marsiiia Eicina. Warsza-
wa 1970. Niemniej, wydaje się słuszne, aby śledząc wpływ neoplatonizmu na sztukę XV
i XVI w. nie zapominać, że równic silny był w tej epoce arystotelizm — por. P. O. Kristeller
Ckanging Kiews o/ tke inte/iectaai ZZisfory of tke Renaissance sińce Jacob Rnrckkardt.
W: Pke Renaissance. A Reconsideration o/ tke Pkeories and Znterpretations o/ tke Age.
Madison 1961, s. 43: .,In this way each of the two movements (Platonism and Aristotelism)
madę its distinct contribution, and I do not see any reason why at this distance we should
take sides in the battle or disparage one of them in favor of the other".
ni Z. Kruszelnicki Z dziejów postaci „/rasobiiwej" w sztuce. „Teka Komisji Historii
Sztuki Towarzystwa Naukowego w Toruniu" t. 2, 1961, passim; — Białostocki Ckiopska n?e-
ianckoiin..., passim.
lis R. Kilbansky, E. Panofsky, F. Saxl óatMra and Meianckoiy. Londyn 1964, s. 210 n.,
il. 61 i 63; — Z. Waźbiński „Kir areinnckciicns". Z dziejów renesansowego obrazowania ge-
niusza. „Folia Historiae Artium" t. 5, 1968, passim.
C
133