DOI Heft:
Tenchos tetarton
DOI Artikel:Kumanudēs, Stephanos A.: Epigraphai ek tēs en tē agora Athēnōn anaskaphēs
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14586#0135
Ε Π1 Γ Ρ Α Φ ΑI
ΕΚ ΤΗΣ ΕΝ ΤΗ ΑΓΟΡΑ ΑΘΗΝΩΝ ΑΝΑΣΚΑΦΗΣ
Ή πυρποληθεΓσα αγορά, ής τον χώρον άνάσκά-
πτει νΟν ή Αρχαιολογική Εταιρία, ήτο, ώς γνω-
στόν, εντός τοΰ κοινώς παρ' άρχαιολόγοις καλου-
μένου « τετραγώνου τοΟ Αδριανού ». Η γενική
αύτη ονομασία εδόθη εϊς το παμμέγεθες κτίσμα,
επειδή ώς έκ τής αρχιτεκτονικής του έφαίνετο δν
των "Ρωμαϊκών χρόνων και άπίθανον δέν ήτο νά
είναι εν εξ εκείνων τών πολλών έν Αθήναις κτι-
σμάτων τοΟ ΆδριανοΟ, τά οποία είδε ποτε 6 Παυ-
σανίας, άλλα δυστυχώς έν τή περιηγήσει του ώς έν
παρόδω και άνευ όρισμοΟ θέσεως τ' αναφέρει. Τινές
δέ ό'μως άρχαιολόγοι ώνόμασαν αύτό γυμνάσιον του
Αδριανού, λαβόντες το ένδόσιμον έκ τοΟ χωρίου
τοΟ Παυσανίου, δχι ίσως άπεικότως (1).
Τί μέχρι τοθδε εδείξεν ή σκαπάνη, δέν έπιχει-
ροΟμεν σήμερον νά είπωμεν λεπτομερώς. Ελπίς
είναι έν ου μακρώ ίσως χρόνω νά γνωσθή και ταύ-
της της οικοδομής το αληθές δνομα, καθώς προ
ετών τινών πόνω και δαπάνη της Εταιρίας έγνώ-
σθη ή "Αττάλου στοά και άλλα ένταυθά τε και άλ-
λαχοΟ της Ελλάδος κτίσματα" διότι ήδη ήρξατο
αναφαινόμενος δ έσωτερικός της οικοδομής σκελε-
τός, παρουσιάζων τά « εδάφη της κατασκευής»
στοάς τίνος, περιθεούσης έ'σωθεν τήν άρκτικήν και
τήν άνατολικήν πλευράν τοΟ τετραγώνου, ού οί έκ
μεγάλων πώρινων λίθων συγκείμενοι ύψηλοι τοί-
χοι έοεοαιώθη νυν, δτι ήσάν ποτε έπικεκαλυμμε-
νοι έ'σωθεν μαρμαρίναις πλαΕί. "Ετι δέ έφάνη και
καλόν ψη^ιδόστρωτον έδαφος μεγάλης έκτασεως
περί τό μαρμάρινον εκείνο ορθόν κτίσμα, έφ ού και
(I) Ίδοΰ τό χωρίον (Άττικ. 18, 9) : « 'Λδριανόξ δέ κατεσχευάσατο
μεν και άλλα ΆΟηναίοις, ναόν Ήρας και Διός πανελληνίου και θεοΐς
τοϊς πασιν ιερόν χοινο'ν τά δέ επιφανέστατα, Ικατόν είκοσι κίονες Φρυ-
γίου λίθου- πεποίηνται δέ και ταϊς στοαϊς κατά τά αυτά ο! τοίχοι, και
οικήματα ενταύθα έστιν όρόφω τε έπιχρύσω και άλαβάστρω λίΟω, προς
δέ άγάλμασι κεκοσμημένα και γραφαϊς· κατάκειται δέ εις αυτα βιβλία·
και γυμνάσιόν έστιν έπώνυμον Αδριανού- κίονες δέ και ενταύθα έκατόν
λιθοτομίας τής Λιβύων». Τό χωρίον τοΰτο Ίσως είναι και διεφΟαρ-
μένον.
ΕΨΗΜΕΡΙΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ 1885.
περ· ο ήσαν έως προ μικροΰ τά έρείπια τής χω-
στής « Μεγάλης Παναγίας » τά νΟν καθαιρούμενα.
Εις τά βραχέα ταΰτα περί τής οικοδομής προσ-
θέτομεν, δτι και γλυπτικής έν λίθω έργα σπορά-
δην εύρέθησαν ικανά, άλλά πάνυ κεκολοβωμένα,
καί έπιγραφαί δέ δχι ολίγαι, περί ων νΟν ήμΓν δ
λόγος.
Τούτων αί μέν πλειότεραι, ούσαι έπιτύμβιοι,
μαρτυρουσιν, δτι μετηνέχθησαν πάλαι ποτέ ένταΟθα
έκ τών περί τήν άρχαίαν πόλιν ταφείων ώς ύλη
άπλώς οικοδομική νεωτέρων οικήσεων (2). Άλλ'
έφάνησαν καί τίνες άλλοΐαι, περί ών δύναται τις
νά είπη, δτι αν δέν άνήκουσιν άνέκαθεν εις αυτόν
τοΟτον τον άνασκαπτόμενον τόπον, δμως καί δχι
πολύ μακρόθεν ίσως μετηνέχθησαν. Είναι δ' αύται
διαφόρου ύ'λης.
Καί πρώτον έκδίδομεν σήμερον τιμητικάς τινας
είτε άναθηματικάς, προσημειοΟντες,δτι ούδεμία αύ-
τών ευρέθη κατά χώραν τήν οΐκείαν ιδρυμένη, άλλά
(2) ΙΙάσα σκαφή έν ΛΟήναις φέρει εις φώς και λίθους επιτύμβιους.
ΠειΟόμεΟα δέ ημείς, ότι έπι χιλιετηρίδα και πλε'ον κατά τούς δυστυ-
χείς χρο'νους της Βυζαντινής κυριαρχίας και της ύ'στερον Φράγκικης και
Τουρκικής δουλείας ουδεμία έν Άττικη έγίνετο λατόμησις από τών
Οεοκτίστων όρε'ων πρός οϊκοδομάς ΐδιωτικάς η δημοσίας, άλλά πάν υλι-
κόν έκ τών αρχαίων ενδόξων ερειπίων έλαμβάνετο. Τούτο δέ και νυν
έ'τι γίνεται έν πλείστοις τόποις της Ελλάδος, ένεκα βλακευσεως τών
καΟεστηκυιών αρχών. Έν δέ Αττική και μάλιστα περ'ι τάς Αθήνας ή
άπό πεντηκονταετίας εις έ'Οος πάλιν έλΟοΰσα λατόμησις πετρωδών όρε'ων
δέν περιωρίσΟη, ώς έ'πρεπεν, εις τά μεγάλα 8ρη τά μακράν τής πόλεως,
άλλά έξετάΟη παρανόμως και εις τά πολλαχώς λελαξευμε'να ή έπιγε-
γραμμε'να άρχαιόΟεν σεβάσμια υψώματα τής ΙΙνυκός, τοΰ Αρείου πά-
γου, τοΰ Μουσείου και άλλων μερών, έπι τών όποιων, άπιστον εϊπιϊν,
δικαίωμα ιδιοκτησίας προβάλλουσι πλεονε'κται τινές ίδιώται,ε'νώ έπ'ιΤουρ-
κοκρατίας ουδέν τοιούτο ν'άποκτηΟή ήτο δυνατόν, ό'τε κοινόν άξίωμα ήτο
τό «όπου δέν πατεί βώόι, (διά όργωμα δηλαδή") ό τόπος δημόσιος», κα-
θώς μας έπληροφόρησε φίλος Αθηναίος· και όμως τά δικαστήρια νυν
άξιοΰσι προσοχής τάς τοιαύτας σκότιους τών ιδιωτών αντιποιήσεις έπι
βλάβη μεγάλη τής ιστορικής τοπογραφίας, ής τά Ίχνη και τά τεκμήρια
όσημε'ραι ίλαττοΰνται υπό τών λατόμων ή όλως καταστρέφονται έν όψει
τών αρχών ό δέ νόμος ό αρχαιολογικός τοΰ 1834, ό τοΰτο ρητώς απα-
γορεύων, και αί κραυγα'ι οΰ μόνον τών ένταΰθα ολίγων φιλαρχαίων,
άλλά και παντός τοΰ πεπολιτισμένου κόσμου, μένουσιν ανίσχυροι. Έως
πότε ταΰτα;
14
ΕΚ ΤΗΣ ΕΝ ΤΗ ΑΓΟΡΑ ΑΘΗΝΩΝ ΑΝΑΣΚΑΦΗΣ
Ή πυρποληθεΓσα αγορά, ής τον χώρον άνάσκά-
πτει νΟν ή Αρχαιολογική Εταιρία, ήτο, ώς γνω-
στόν, εντός τοΰ κοινώς παρ' άρχαιολόγοις καλου-
μένου « τετραγώνου τοΟ Αδριανού ». Η γενική
αύτη ονομασία εδόθη εϊς το παμμέγεθες κτίσμα,
επειδή ώς έκ τής αρχιτεκτονικής του έφαίνετο δν
των "Ρωμαϊκών χρόνων και άπίθανον δέν ήτο νά
είναι εν εξ εκείνων τών πολλών έν Αθήναις κτι-
σμάτων τοΟ ΆδριανοΟ, τά οποία είδε ποτε 6 Παυ-
σανίας, άλλα δυστυχώς έν τή περιηγήσει του ώς έν
παρόδω και άνευ όρισμοΟ θέσεως τ' αναφέρει. Τινές
δέ ό'μως άρχαιολόγοι ώνόμασαν αύτό γυμνάσιον του
Αδριανού, λαβόντες το ένδόσιμον έκ τοΟ χωρίου
τοΟ Παυσανίου, δχι ίσως άπεικότως (1).
Τί μέχρι τοθδε εδείξεν ή σκαπάνη, δέν έπιχει-
ροΟμεν σήμερον νά είπωμεν λεπτομερώς. Ελπίς
είναι έν ου μακρώ ίσως χρόνω νά γνωσθή και ταύ-
της της οικοδομής το αληθές δνομα, καθώς προ
ετών τινών πόνω και δαπάνη της Εταιρίας έγνώ-
σθη ή "Αττάλου στοά και άλλα ένταυθά τε και άλ-
λαχοΟ της Ελλάδος κτίσματα" διότι ήδη ήρξατο
αναφαινόμενος δ έσωτερικός της οικοδομής σκελε-
τός, παρουσιάζων τά « εδάφη της κατασκευής»
στοάς τίνος, περιθεούσης έ'σωθεν τήν άρκτικήν και
τήν άνατολικήν πλευράν τοΟ τετραγώνου, ού οί έκ
μεγάλων πώρινων λίθων συγκείμενοι ύψηλοι τοί-
χοι έοεοαιώθη νυν, δτι ήσάν ποτε έπικεκαλυμμε-
νοι έ'σωθεν μαρμαρίναις πλαΕί. "Ετι δέ έφάνη και
καλόν ψη^ιδόστρωτον έδαφος μεγάλης έκτασεως
περί τό μαρμάρινον εκείνο ορθόν κτίσμα, έφ ού και
(I) Ίδοΰ τό χωρίον (Άττικ. 18, 9) : « 'Λδριανόξ δέ κατεσχευάσατο
μεν και άλλα ΆΟηναίοις, ναόν Ήρας και Διός πανελληνίου και θεοΐς
τοϊς πασιν ιερόν χοινο'ν τά δέ επιφανέστατα, Ικατόν είκοσι κίονες Φρυ-
γίου λίθου- πεποίηνται δέ και ταϊς στοαϊς κατά τά αυτά ο! τοίχοι, και
οικήματα ενταύθα έστιν όρόφω τε έπιχρύσω και άλαβάστρω λίΟω, προς
δέ άγάλμασι κεκοσμημένα και γραφαϊς· κατάκειται δέ εις αυτα βιβλία·
και γυμνάσιόν έστιν έπώνυμον Αδριανού- κίονες δέ και ενταύθα έκατόν
λιθοτομίας τής Λιβύων». Τό χωρίον τοΰτο Ίσως είναι και διεφΟαρ-
μένον.
ΕΨΗΜΕΡΙΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ 1885.
περ· ο ήσαν έως προ μικροΰ τά έρείπια τής χω-
στής « Μεγάλης Παναγίας » τά νΟν καθαιρούμενα.
Εις τά βραχέα ταΰτα περί τής οικοδομής προσ-
θέτομεν, δτι και γλυπτικής έν λίθω έργα σπορά-
δην εύρέθησαν ικανά, άλλά πάνυ κεκολοβωμένα,
καί έπιγραφαί δέ δχι ολίγαι, περί ων νΟν ήμΓν δ
λόγος.
Τούτων αί μέν πλειότεραι, ούσαι έπιτύμβιοι,
μαρτυρουσιν, δτι μετηνέχθησαν πάλαι ποτέ ένταΟθα
έκ τών περί τήν άρχαίαν πόλιν ταφείων ώς ύλη
άπλώς οικοδομική νεωτέρων οικήσεων (2). Άλλ'
έφάνησαν καί τίνες άλλοΐαι, περί ών δύναται τις
νά είπη, δτι αν δέν άνήκουσιν άνέκαθεν εις αυτόν
τοΟτον τον άνασκαπτόμενον τόπον, δμως καί δχι
πολύ μακρόθεν ίσως μετηνέχθησαν. Είναι δ' αύται
διαφόρου ύ'λης.
Καί πρώτον έκδίδομεν σήμερον τιμητικάς τινας
είτε άναθηματικάς, προσημειοΟντες,δτι ούδεμία αύ-
τών ευρέθη κατά χώραν τήν οΐκείαν ιδρυμένη, άλλά
(2) ΙΙάσα σκαφή έν ΛΟήναις φέρει εις φώς και λίθους επιτύμβιους.
ΠειΟόμεΟα δέ ημείς, ότι έπι χιλιετηρίδα και πλε'ον κατά τούς δυστυ-
χείς χρο'νους της Βυζαντινής κυριαρχίας και της ύ'στερον Φράγκικης και
Τουρκικής δουλείας ουδεμία έν Άττικη έγίνετο λατόμησις από τών
Οεοκτίστων όρε'ων πρός οϊκοδομάς ΐδιωτικάς η δημοσίας, άλλά πάν υλι-
κόν έκ τών αρχαίων ενδόξων ερειπίων έλαμβάνετο. Τούτο δέ και νυν
έ'τι γίνεται έν πλείστοις τόποις της Ελλάδος, ένεκα βλακευσεως τών
καΟεστηκυιών αρχών. Έν δέ Αττική και μάλιστα περ'ι τάς Αθήνας ή
άπό πεντηκονταετίας εις έ'Οος πάλιν έλΟοΰσα λατόμησις πετρωδών όρε'ων
δέν περιωρίσΟη, ώς έ'πρεπεν, εις τά μεγάλα 8ρη τά μακράν τής πόλεως,
άλλά έξετάΟη παρανόμως και εις τά πολλαχώς λελαξευμε'να ή έπιγε-
γραμμε'να άρχαιόΟεν σεβάσμια υψώματα τής ΙΙνυκός, τοΰ Αρείου πά-
γου, τοΰ Μουσείου και άλλων μερών, έπι τών όποιων, άπιστον εϊπιϊν,
δικαίωμα ιδιοκτησίας προβάλλουσι πλεονε'κται τινές ίδιώται,ε'νώ έπ'ιΤουρ-
κοκρατίας ουδέν τοιούτο ν'άποκτηΟή ήτο δυνατόν, ό'τε κοινόν άξίωμα ήτο
τό «όπου δέν πατεί βώόι, (διά όργωμα δηλαδή") ό τόπος δημόσιος», κα-
θώς μας έπληροφόρησε φίλος Αθηναίος· και όμως τά δικαστήρια νυν
άξιοΰσι προσοχής τάς τοιαύτας σκότιους τών ιδιωτών αντιποιήσεις έπι
βλάβη μεγάλη τής ιστορικής τοπογραφίας, ής τά Ίχνη και τά τεκμήρια
όσημε'ραι ίλαττοΰνται υπό τών λατόμων ή όλως καταστρέφονται έν όψει
τών αρχών ό δέ νόμος ό αρχαιολογικός τοΰ 1834, ό τοΰτο ρητώς απα-
γορεύων, και αί κραυγα'ι οΰ μόνον τών ένταΰθα ολίγων φιλαρχαίων,
άλλά και παντός τοΰ πεπολιτισμένου κόσμου, μένουσιν ανίσχυροι. Έως
πότε ταΰτα;
14