DOI Artikel:
Dobrowolski, Tadeusz: Podzątki malarstwa krakowskiego w epoce gotyku (Metoda i perfekcjonizm)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20360#0021
Folia Historiae Artium T. XII (1976)
TADEUSZ DOBROWOLSKI
POCZĄTKI MALARSTWA KRAKOWSKIEGO W EPOCE GOTYKU
(METODA I PERFEKCJONIZM)
1. INFORMACJE WSTĘPNE
I DIAGRAM CHRONOLOGICZNY
Chrześcijaństwo obdarzyło Boga życiorysem
człowieka. Dzieje Jezusa rozpoczęło od jego na-
rodzenia, a ukończyło godziną śmierci. Dokład-
niej, w powiązaniu z życiem Marii historia tego
żywota rozpoczęła się już przed Narodzeniem,
a w związku ze Zmartwychwstaniem trwała tak-
że po śmierci. Stąd niepoliczone cykle chrystolo-
giczne i maryjne, które kładą szczególny nacisk
na chwilę narodzenia Jezusa i etapy pasji. Swoją
biografię posiadają także święci, szczególnie mę-
czennicy, i to znalazło z czasem szerokie odbicie
w sztuce. Nastąpiło mistyczne połączenie społe-
czeństwa z kosmosem-niebem, a jednolity system
myślenia i wyobraźni regulował kulturalną egzy-
stencję Europy oraz w ogóle chrześcijańskiego
świata, oddziałując także na struktury społeczne
i stosunki polityczne. Rozwijała się literatura
religijna i filozoficzna oraz sztuka o charakterze
fabularnym lub symbolicznym, która, zainicjo-
wana już w czasach imperium rzymskiego, tj.
w okresie wczesnochrześcijańskim, rozkwitała w
średniowieczu, owocując nierzadko w postaci ar-
cydzieł.
*
Refleksje takie budzą się szczególnie wówczas,
kiedy czyta się lub pisze prace na temat począt-
ków religijnego malarstwa sztalugowego, które
to początki w ciągu w. XIV były równoznaczne
z powstaniem szeregu szkół europejskich (W.
Worringer, Die Anfange der Tajelmalerei),
1 J. Gadomski, Wstęp do badań nad małopol-
skim malarstwem tablicowym XV wieku (1420—1470)
(Folia Historiae Artium, XI, 1975 s. 37—81). Ryciny oma-
wianych w mojej pracy obrazów polskich reprodukuje
a w 2 ćwierci w. XV, dokładniej około r. 1450,
a więc stosunkowo późno, oznaczały też krysta-
lizację odległej od środowisk zachodnioeuropej-
skich szkoły polskiej. Oczywista — malarstwo
polskie istniało od dawna, a źródła przynoszą
imiona malarzy działających już w w. XIV, lecz
właściwa szkoła o wspólnych i jasno wykształco-
nych cechach stylistycznych zarysowała się, w
świetle zachowanych zabytków, dopiero w poło-
wie w. XV. Jej osiągnięcia, aczkolwiek godne
uwagi i pełne czasem osobliwego uroku, nie były
na miarę zdobyczy artystycznych Włoch, Francji
czy Niderlandów, których twórczość wywierała
wpływ na całą Europę (poza kręgiem sztuki bi-
zantyńskiej) wraz z Polską. W zasadzie brak za-
tem proporcji między doniosłymi faktami histo-
rycznymi i kulturowymi, o jakich była mowa na
początku tego rozdziału, a skromną puścizną na-
szych wczesnych pracowni malarskich. Precyzyj-
ne i żmudne nieraz badania tej sztuki utwierdza-
ją jeszcze w podobnych refleksjach. Mogą też bu-
dzić wrażenie zbyt pedantycznych w stosunku
do wartości badanego materiału.
Niemniej tego rodzaju poszukiwań nie da się
uniknąć, ponieważ celem nauki jest osiągnięcie
prawdy także o faktach może nie najważniejszych
z punktu widzenia całości kultury europejskiej,
jednakże budzących swoiste emocje, zrozumiałe
wobec potrzeby głębszego poznania własnej kul-
tury narodowej, w tym artystycznej.
Wspomina się o tym w związku z ogłoszoną
przed rokiem pracą Jerzego Gadomskiego 1, tym
bardziej że jest ona przykładem znamiennego spo-
w części J. Gadomski w cytowanym studium. Autorowi
udało się taktownie uniknąć polemiki, którą zastąpił po
prostu przedstawieniem swoich własnych poglądów. Po-
nieważ dążył do sprawdzenia dotychczasowych mniemań
13
TADEUSZ DOBROWOLSKI
POCZĄTKI MALARSTWA KRAKOWSKIEGO W EPOCE GOTYKU
(METODA I PERFEKCJONIZM)
1. INFORMACJE WSTĘPNE
I DIAGRAM CHRONOLOGICZNY
Chrześcijaństwo obdarzyło Boga życiorysem
człowieka. Dzieje Jezusa rozpoczęło od jego na-
rodzenia, a ukończyło godziną śmierci. Dokład-
niej, w powiązaniu z życiem Marii historia tego
żywota rozpoczęła się już przed Narodzeniem,
a w związku ze Zmartwychwstaniem trwała tak-
że po śmierci. Stąd niepoliczone cykle chrystolo-
giczne i maryjne, które kładą szczególny nacisk
na chwilę narodzenia Jezusa i etapy pasji. Swoją
biografię posiadają także święci, szczególnie mę-
czennicy, i to znalazło z czasem szerokie odbicie
w sztuce. Nastąpiło mistyczne połączenie społe-
czeństwa z kosmosem-niebem, a jednolity system
myślenia i wyobraźni regulował kulturalną egzy-
stencję Europy oraz w ogóle chrześcijańskiego
świata, oddziałując także na struktury społeczne
i stosunki polityczne. Rozwijała się literatura
religijna i filozoficzna oraz sztuka o charakterze
fabularnym lub symbolicznym, która, zainicjo-
wana już w czasach imperium rzymskiego, tj.
w okresie wczesnochrześcijańskim, rozkwitała w
średniowieczu, owocując nierzadko w postaci ar-
cydzieł.
*
Refleksje takie budzą się szczególnie wówczas,
kiedy czyta się lub pisze prace na temat począt-
ków religijnego malarstwa sztalugowego, które
to początki w ciągu w. XIV były równoznaczne
z powstaniem szeregu szkół europejskich (W.
Worringer, Die Anfange der Tajelmalerei),
1 J. Gadomski, Wstęp do badań nad małopol-
skim malarstwem tablicowym XV wieku (1420—1470)
(Folia Historiae Artium, XI, 1975 s. 37—81). Ryciny oma-
wianych w mojej pracy obrazów polskich reprodukuje
a w 2 ćwierci w. XV, dokładniej około r. 1450,
a więc stosunkowo późno, oznaczały też krysta-
lizację odległej od środowisk zachodnioeuropej-
skich szkoły polskiej. Oczywista — malarstwo
polskie istniało od dawna, a źródła przynoszą
imiona malarzy działających już w w. XIV, lecz
właściwa szkoła o wspólnych i jasno wykształco-
nych cechach stylistycznych zarysowała się, w
świetle zachowanych zabytków, dopiero w poło-
wie w. XV. Jej osiągnięcia, aczkolwiek godne
uwagi i pełne czasem osobliwego uroku, nie były
na miarę zdobyczy artystycznych Włoch, Francji
czy Niderlandów, których twórczość wywierała
wpływ na całą Europę (poza kręgiem sztuki bi-
zantyńskiej) wraz z Polską. W zasadzie brak za-
tem proporcji między doniosłymi faktami histo-
rycznymi i kulturowymi, o jakich była mowa na
początku tego rozdziału, a skromną puścizną na-
szych wczesnych pracowni malarskich. Precyzyj-
ne i żmudne nieraz badania tej sztuki utwierdza-
ją jeszcze w podobnych refleksjach. Mogą też bu-
dzić wrażenie zbyt pedantycznych w stosunku
do wartości badanego materiału.
Niemniej tego rodzaju poszukiwań nie da się
uniknąć, ponieważ celem nauki jest osiągnięcie
prawdy także o faktach może nie najważniejszych
z punktu widzenia całości kultury europejskiej,
jednakże budzących swoiste emocje, zrozumiałe
wobec potrzeby głębszego poznania własnej kul-
tury narodowej, w tym artystycznej.
Wspomina się o tym w związku z ogłoszoną
przed rokiem pracą Jerzego Gadomskiego 1, tym
bardziej że jest ona przykładem znamiennego spo-
w części J. Gadomski w cytowanym studium. Autorowi
udało się taktownie uniknąć polemiki, którą zastąpił po
prostu przedstawieniem swoich własnych poglądów. Po-
nieważ dążył do sprawdzenia dotychczasowych mniemań
13